مقاله بررسی جایگاه ایران در بازار جهانی نفت

بررسی جایگاه ایران در بازار جهانی نفت

مقدمه
در این مقاله سعی خواهد شد با توجه به مجموعه داده ها و اطلاعات مطرح شده در که جایگاه ایران در بازار جهانی نفت تبیین شود. در عین حال در این مقاله، موازنه موجود میان درون گرایی و برون گرایی در سیاست گذاری و اداره صنعت نفت وگاز کشور بررسی می شود و پیامدهای آن مورد مطالعه قرار می گیرد. درنهایت نیز روشهای ایجاد موازنه جدید میان این دو عرصه با توجه به منافع ملی کشور در بخش نفت و گاز بررسی خواهد شد.
این مقاله از دو بخش تشکیل شده است.بخش اول چشم اندازی از وضعیت کنونی بخش نفت در ایران ارائه می کند در این بخش ابتدا امکانات و تواناییهای کشور در بخش انرژی مورد بررسی قرار می گیرد و سپس اهداف سیاستهای حال حاضر و آتی بخش انرژی و همچنین اقدامات انجام شده و در مسیر این سیاستها، بررسی می‌شود. با مجموعه مطالب بخش اول، تصویری  از جایگاه ایران در صنعت نفت جهان به دست خواهد آمد.
بخش دوم فصل عرصه های درون گرایی  برون گرایی در سیاست گذاریها و اداره امور بخش نفت و گاز کشور را مورد بررسی قرار می دهد. بدین ترتیب با ارائه الگوی جدیدی از توازن میان درون گرایی و برون گرایی در سیاستهای نفت و گاز کشور ،‌راه های ارتقای جایگاه ایران در بازار انرژی جهان تبیین می شود.

بخش اول
جایگاه ایران در بازار نفت جهان
دراین بخش تصـویری نسبتاً جامع از زوایای مختلف صنعت نفت وگاز ایران ارائه می شود تا ازطرق آن، جایگاه کشورمان در بازار انرژی جهان مشخص شود. برای تبیین این جایگاه،مسائل مربوط به ذخایر انرژی ،‌توان و ظرفیت تولید،‌ مصرف روندهای حاکم بر این عرصه ها تبیین خواهد شد.
در قسمت دیگر این بخش، به اهداف و سیاستهای بخش انرژی کشور وفعالیتهای صورت گرفته در این زمینه اشاره خواهدشد. بدین ترتیب مجموعه مطالب این بخش،تصویری از صنعت نفت و گاز ایران و جایگاه جهانی آن، ارائه خواهد کرد.

ذخایر نفت وگاز
جداول ۱-۱و۲-۱، وضعیت ذخایر نفت و گاز ایران را در ابتدای سال ۱۳۸۲نشان می دهد. درای دو جدول،‌ذخایر انرژی قابل استحصال ایران به تفکیک نفت، میعانات گازی و گاز طبیعی در خشکی و دریا ذکر شده است. جدول ۱-۱ نشان می دهد که بازیافت اولیه نفت در مناطق خشکی ودریایی ایران در حد ۱۵۵ میلیارد بشکه و بازیافت ثانویه،‌ ۵۷/۳۲ میلیارد بشکه است که در مجموع به ۵۷/۱۸۷ میلیارد بشکه می رسد(۱). البته رقم ۱۸۷ میلیارد بشکه جنبه برآوردی و تخمینی دارد. یعنی با توجه به ساختار طبیعی مخازن و با استفاده از روش های افزایش بازیافت می توان چنین حجمی از ‹‹نفت در جای اولیه›› را استخراج کرد.به عبارت دیگر، رقم ۱۸۷ میلیارد بشکه، حداکثر میزانی است که با توجه به شناخت کنونی از مخزن و کاربرد روشهای ازدیاد بازیافت می توان از مخازن برداشت کرد. بر این اساس،باید نفتی را تا کنون از مخازن برداشت شده است از این رقم کسر کرد تا ذخیره قابل استحصال نفت بدست آید.

همان طور که در جدول ۱-۱ نشان داده شده است، تا پایان سال ۱۳۸۱ در مجموع ۷۷/۵۶ میلیارد بشکه نفت و میعانات گازی از مخازن ایران برداشت شده است وبرهمین اساس ۸۰/۱۳۰ میلیارد بشکه نفت قابل استحصال وجود دارد. از آنجا که درآمار رسمی شرکت ملی نفت ایران ذخیره نفت در جای اولیه کشور ۵۶۱ میلیارد بشکه ذکر شده است، می توان از تقسیم این رقم برکل نفت قابل برداشت کشور یعنی ۱۸۷ میلیارد بشکه به ضریب بازیافت نفت پی برد.براین اساس، رقم ۳۳ درصد به عنوان ضریب بازیافت به دست می آید که با توجه به تجارب قبلی ایران تا حدی خوشبینانه به نظر می رسد.بنابراین شاید بتوان گفت که ذخایرنفت قابل استحصال کشور نیز براساس برآوردهای خوشبینانه اعلام شده است.

جدول ۲-۱ نیزحالی از آن است که مجموع ذخایر گاز طبیعی شناخته شده کشورمان ابتدای سال ۱۳۸۲ در حد ۸۶/۲۸ تریلیون متر مکعب بوده که از این میزان ۱۱/۲ تریلیون متر مکعب تا پایان سال ۱۳۸۱ برداشت شده و ۷۵/۲۶ تریلیون متر مکعب آن باقی مانده است.
ایران با دارا بودن این حجم عظیم از ذخایر نفت وگاز در سطح جهان مقام دوم را هم در زمینه نفت و هم در زمینه گاز به خود اختصاص داده و از این جهت از موقعیت منحصر به فردی برخوردار است در صورتی که مجموع ذخایر نفت و گاز ایران را بر مبنای انرژی حرارتی هر بشکه نفت خام در نظر بگیریم،‌ حجم ذخایر هیدروکربوری کشور به ۲۹۷ میلیارد بشکه می رسد.
در این حال اگر برای هر بشکه نفت ۱۵ دلار و برای هر بشکه میعانات گازی ۲۰ دلار و برای هر متر مکعب گاز طبیعی ۴ سنت در نظر بگیریم، ثروت ملی ایران از نظر این منابع، به ۳ هزار و ۲۴۰میلیارد دلار می رسد(۴).

تولید و صادرات
تولید نفت ایران در اوایل سال ۱۳۸۳ بین ۶/۳ تا ۲/۴ میلیون بشکه در روز بوده است. دراین سال، ایران پس از عربستان، آمریکا و روسیه در مقام چهارم تولید کنندگان نفت در جهان قرار گرفت(۷). گفتنی است که ایران سالهاست که مقام دوم را پس از عربستان در زمینه تولید نفت در اوپک در اختیار دارد. در زمینه تولید گاز طبیعی نیز، حجم تولید ایران در سال ۱۳۸۳ به حدود ۱۲۰ میلیارد متر مکعب رسید. از این میزان، ۱۰میلیارد متر مکعب گاز سوزانده شده و ما بقی برای تزریق به چاه های نفت،مصارف داخلی و صادرات اختصاص داده شده است. ایران در زمینه تولید گاز طبیعی در دنیا، در پایان سال ۸۲، مقام چهارم جهان را به خود اختصاص داد و پس از روسیه، آمریکا وکانادا قرار گرفت(۸).
صادرات گاز طبیعی ایران از سال ۲۰۰۱ به ترکیه با فراز و نشیبهای بسیاری که عمدتاً ناشی از عدم اجرای تعهدات از جانب ترکیه بود، آغاز شد. اساسا در شرایطی که بهای نفت در بازار از سال ۲۰۰۳به بعد، روندی صعودی را آغاز کرده،بهای گاز طبیعی در ایران مدت کاهش یافته است. به طوریکه وزیر نفت در نخستین همایش بین المللی صادرات گاز که در اردیبهشت ماه سال ۸۳ در تهران برگزار شد، از روند موجود در زمینه کاهش بهای گاز صادراتی ابراز نگرانی کرد وگفت با چنین وضعیتی،‌ ممکن است در طرحهای صدور گاز،مشکل مالی پدید آید. به گفته وزیر نفت،برای اطمینان از انتقال مقادیر مورد نیاز گاز از منابع تولید به مناطـق مصـرف،‌ بـاید تـا سال ۲۰۲۰،حـدود ۳۰۰میلیارد دلار در کـشور سرمایه گذاری شود(۱۰).
ایران، طرحهای گسترده ای را برای صادرات گاز به هند، پاکستان، ارمنستان، نخجوان و اروپا مورد بررسی و مذاکره قرار داده است. همچنین توافقات ایران برای صادرات گاز به امارات و کویت نیز، پیشرفت زیادی کرده است. در راستای طرحهای موجود برای افزایش صادرات گاز،۲۰ درصد از ظرفیت تولید گاز کشور،‌ برای صادرات اختصاص پیدا کرده است. در این میان، میدان گازی پارس جنوبی به عنوان مهمترین مرکز تولید گاز ایران مورد توجه ویژه قرار دارد(۱۱).
مراحل توسعه این میدان عظیم گازی، به ۲۶ فاز تقسیم شده است. با توسعه کامل این میدان امکان تولید روزانه ۸۰۰ میلیون متر مکعب گاز طبیعی و۷۵۰ هزار بشکه میعانات گازی فراهم خواهد شد. تا پایان سال ۸۲، قرارداد مربوط به توسعه ۱۰ فاز این میدان امضا شد. تا پایان سال ۱۳۸۳ نیز ۵ فاز این میدان فعالیت خود را با تولید روزانه ۱۲۵ میلیون متر مکعب گاز و ۲۰۰ هزار بشکه میعانات گازی آغاز کردد. به گفته کارشناسان هر فاز این میدان،‌ به طور متوسط سالانه۵/۱ میلیارد دلار برای کشور درآمد ایجاد می کند(۱۲).
ایران در چند سال اخیر توجه ویژه ای به افزایش تولید محصولات پتروشیمی معطوف کرده و نتایج قابل توجهی نیز در این ارتباط به دست آمده است. مجموع تولیدات پتروشیمی ایران در پایا سال ۸۲ به ۱۴ میلیون تن بالغ شد که از این میان ۷/۴ میلیون تن از محصولات این بخش به خارج از کشور صادر شد . بدین ترتیب ایران در سال ۸۲ یک درصد از صادرات جهانی محصولات پتروشیمی و ۹ درصد صادرات خاورمیانه را به خود اختصاص داد(۱۳) .

فهرست مطالب
مقدمه
بخش اول
جایگاه ایران در بازار نفت جهان
ذخایر نفت وگاز
تولید وصادرات
مصرف
سرمایه گذاری
وضعیت مخازن نفت و گاز
ظرفیت ترانزیت انرژی
اهداف و سیاستهای بخش نفت و گاز کشور
صنعت نفت و گاز در برنامه های توسعه
درون نگری در تولید نفت
۳- درون نگری در مصرف نفت
تقویت دیپلماسی نفتی
توجه به شرایط در حال تحول بازار جهانی نفت
تغییر نگرش به مقوله جذب سرمایه های خارجی
پی نوشتها: