مقاله کاربرد نقوش گبه و دست بافت های ایرانی در دکوراسیون داخلی

این مقاله به بررسی کاربرد نقوش گبه و دست بافت های ایرانی در دکوراسیون داخلی می پردازد و تأثیر این هنر سنتی بر زیبایی و هویت فضایی را تحلیل می کند. با ریشه یابی نقوش و رنگ ها، اهمیت تاریخی و فرهنگی این هنر در زندگی روزمره و طراحی داخلی روشن می شود.

مقدمه

فرش دستباف ایران اگر نگوئیم در طول قرنها، حداقل در یک قرن اخیر، پس از نفت، بزرگترین سرمایه ملی منبع درآمد ارزی صادراتی ما به شمار می رفته است و گزافه نیست اگر بگوئیم گذشته از ارزش صادراتی، هنر قالیبافی مشخص ترین وسیله شناسائی فرهنگی ما به دنیا بوده است.

هر کشور اگر صاحب چنین سرمایه بالقوه ای بود نه تنها در حفظ آن می کوشید بلکه سعی می کرد هر روز آن را نسبت به روز قبل وسعت ببخشد و توسعه بدهد ولی ما نه تنها چنین نکردیم بلکه با بی توجهی ها و ایجاد موانع شرایط را روز به روز بدتر کرده و مانع گسترش این صنعت عظیم ایرانی نمی شدیم و اکنون کار به جائی رسیده است که همه آنانی که به نحوی دسترسی در کار تولید و فروش و صادرات فرش ایران را دارند در این نگرانی عمیق به سر می برند که ایا فردایی برای آن وجود خواهد داشت؟

هرچه زندگی به سوی ترقی و تعالی ره می سپرد ارزش هنر آشکارتر می شود و این هنر به طور کلی چیزی است که احساسات ما را بر می انگیزد. پس هنر به طور عام عبارتست از خصوصیات اشیاء و پدیده های طبیعی و مصنوعی و ساخته دست انسان که احساسات ما را نسبت به خود بر می انگیزد و چون در تمام هستی نمی توان چیزی را یافت که در ما احساسی بر نیانگیزد، پس در همه چیز رگه های هنر وجود دارد و به جرأت می توان گفت جهان سرشار از هنر است. هنر را به طور کلی به دو گروه متمایز تقسیم می کنیم:

۱-هنر طبیعت
۲-هنری که زائیده دست بشری است.

صنعت و هنر فرش بافی در ایران، یکی از همین هنرهای ساخته بشر است که در آن ظرافت و زیبایی فراوانی به کار رفته و نشانه ها و سمبل ها و وقایع بسیاری را در دل خود دارد، اما تولیدشان به محدوده زمان و مکان مربوط می شود. اعتقاد به سمبل در فرشهای امروزه اغلب فاقد منابع علمی ست، چون سمبل ها از طریق اعتقادات . خرافات بوجود آمده اند و دگرگونی در اعتقادات ناگزیر دگرگونی در سمبل ها و نشانه هاست. مثلاً اگر امروز نقش درخت سرو در فرش به کار می رود دارای همان مفهومی نیست که در فرشهای آنتیک و قدیمی به کار می رفته است.

نقش سرو امروزی حامل سمبلها و پیامهای قدیمی سرد نبوده بلکه الهام گرفته از تصویر زیبای آن است. این تصویرها یا به صورت واقعیت عینی و یا به صورت تجرید و بر اساس مهارت و استادی استادکار ترسیم می شوند.

استادکاران اغلب نقوش و رنگها را بر اساس زیبایی شناسی هنری و آنچه که به سلیقه آنها بیشتر خوش ایند است بر می گزینند و نه به خاطر سمبل بودن آن.
با وجود تهی شدن سمبل ها از مفاهیم اعتقادی، ارزش هنری فرش همچنان به قدرت خود باقیست چرا که هنر آئینه روح بشر است که خود از طریق اعتقادات شکل گرفته است.
احتمالاً فرشهای اولیه فرشهای عشایری بوده اند که تولیدکنندگانشان در موقعیتی نبوده اند که نقش های طبیعی را به صورت نزدیک به واقعیت تصویر کنند بلکه به ناچار از طریق ساده کردن آن(تجرید) قادر به خلق نقش بوده اند.

تصاویر حیوانات سینه به سینه از نسلی به نسلی منتقل شده است.
چنانچه شیر با وجودی که ده ها سال است در دشت های ایران وجود عینی ندارد همچنان در ذهن عشایر و فرشهای آنها باقی مانده است.(آیا دشت های پهناور و بیکران مشرق زمین (ایران) سرچشمه جوشان اینگونه اندیشه نبوده است؟)

تجرید در نقش پردازی تصورات شخص بیننده را غنا می بخشد و به وسیله تجرید هنرمند لحظه های مشترکی را با بیننده جستجو می کند. تجرید در هر یک پدیده نو و کشف امروزی نیست بلکه از دوران اولیه هنری و بشرهای ماقبل تاریخ وجود داشته است تجرید در اروپا از ابتدای قرن بیستم طرفدار پیدا کرد که به عنوان هنر مدرن معروف شده است.

ریشه یابی نام گبه:

کسی به تحقیق نمی داند که نام گبه از کجا آمده و چه ریشه ای دارد و چرا گبه به این نام معروف شده است، عده ای از زبانشناسان و نویسندگان معتقدند که این لغت به معنی زمخت، ضخیم و سفت و چیزی شبیه به اینها بوده است، چون به فرشی گبه می گویند که خوابی بلند دارد و درشت بافته شده است. این نوع زیرانداز توسط عشایر و برای مصارف شخصی بافته می شده است.

گبه زیراندازی بود برای جلوگیری از نفوذ سرمای زمین و خانواده عشایری را از آن محافظت می کرد. در تاریخ ایران برای اولین بار لغت گبه در گزارشی از استقبال شاه طهماسب صفوی از شاه همایون گورکانی، پادشاه هندوستان که به علت سیاسی و توطئه ها و خیانتهای درباریان مجبور شده بود به ایران فرار کند، آمده است.

شاه تهماسب صفوی به شاه همایون گورکانی پناه می دهد و برای استقبال از او دستور می دهد استقبال بی نظیر و جانانه ای به عمل آورند، از این رو مدیران برنامه جشن استقبال که سرپرستی آنان را محمدخان اشرف اوغلی بر عهده داشت، در سالنها از قالیچه های دو خوابه طلاباف، نمد تیکه کرکی اُستر اطلس، گبه و سه قالی دوازده ذرعی کوشگانی(جوشقانی) پهن می کنند و روی هفت رأس اسب جلهای مخمل و اطلاس پوشانیده بودند و تنگ قصب بافی ابریشمی برجل مخمل منقش، تنگ سفید برجل مخمل سرخ و تنگ سیاه برجل مخمل سبز بکشند.

آشنایی و شناختی از گبه:

گبه نوعی فرش دست بافت است که یک تا سه سانتیمتر خواب دارد، درشت بافت است و به تناسب چله پودهای آن ضخیم است. اسکلت اصلی گبه تار و پود است. در گبه از پود زیاد در هر رج استفاده می شود و گاه تعداد آن از سه تا هشت پود در هر رج است. ریشه گبه را به این علت بلند می گیرند تا بین رج ها به سب استفاده زیاد از پود کلفت فاصله ای ایجاد نشود.

و برای پر گوشت بودن و ذرتی نبودن گبه از پرز بلند کمک می گیرند. گبه بیشتر به روش «فارسی باف» بافته می شود و گبه ها بر روی دارهای افقی(زمینی) بافته می شود. گبه کلاً از تار و پود گرفته تا ریشه ها، از جنس پشم است و مهمترین آفت آن بید است.

گبه های مرغوب از جنس پشم بهاره می باشند و پشمها توسط دست ریسیده می شوند و به روش طبیعی و گیاهی رنگ می شوند و اینگونه رنگها در مقایسه با رنگهای شیمیایی بسیار با دوام و دارای ثبات و درخشندگی زیادی است. طرح گبه ذهنی و هندسی می باشد و به کمک قرینه بافی، طرحها و نقشهای جذاب که از محیط پیرامون و اطراف بافنده الهام گرفته شده است. واحد بسته بندی گبه بقچه می باشد و در هر بسته ۲ تا ۴ تخته گبه گذاشته می شود.

استاندارد و اندازه گبه

گبه هایی که ایلات و عشایر می بافند به علت اینکه برای مصرف شخصی بود، از نظر ابعاد تابع هیچ گونه استانداردی نبود و طول و عرض آن بستگی به میل و خواست بافنده گبه داشت و شاید بستگی به بزرگی چادر عشایر بافنده آن. گبه تقریباً در اندازه های مختلف بافته می شود به ویژه در شرایطی که این فرش نیز به خانه های شهرنشینان وارد شده و همچون دیگر فرشها مورد استفاده قرار می گیرد.

گبه به صورت چهارگوش یا کناره در اندازه های ۵/۲*۵/۱ و ۲۰۰*۱۰۰ و ۲۵۰*۱۵۰ و ۵/۳*۵/۲ و ۵/۱*۲ بافته می شود. اندازه گبه گاه به درخواست مشتری بستگی دارد و اگر مشتری اندازه گبه را تعیین نکند بافنده گبه خود به هر اندازه ای که مایل بود گبه را می بافد. اما امروزه با استقبال از آن و تقاضای بازار، گبه در اندازه های استاندارد بافته می شود.

طرح گبه:

طرح گبه بسیار ساده و هندسی بوده در ابتدا گبه ها بدون نقش و ساده بافته می شده اند و گاه نیز از محیط اطراف الهام می گرفتند. هرچه بافنده در ذهن خود داشته بر روی گبه پیاده می کرده، گبه هایی که توسط عشایر بافته می شد دارای طرحهای ذهنی بود و چون گبه مصرف شخصی داشت برای بافنده تنها آن چیزی را که خود در ذهن داشت و هیچ قید و بندی در انتخاب طرح وجود نداشت، خود بر روی گبه پیاده می کرد و طرحها از محیط اطراف خود بافنده گرفته می شد و شاید آرزوها و خواسته هایشان را بر روی گبه پیاده می کردند.

مثلاً نقش چادر، شاید آرزوی داشتن چادری بزرگتر و یا مأمن ثابت بود و نقش انسان نشانه داشتن خانواده و گل و بوته نشانه سرسبزی و نقش گوسفندان و گله و حتی سگ در پیش عشایر نشانه و نماد خاصی داشته است. گبه هنر اصیل ایرانی است که شاید بتوان گفت: طرح و نقش آن، آنرا از دیگر دست بافتها متمایز می سازد و اگرچه گاه همچون فرش از زحمت و مشقت کمتر برخوردار است، اما باز هم گبه در جای خود هنر قابل تحسینی است.

فهرست مطالب

مقدمه:
ریشه یابی نام گبه:
آشنایی و شناختی از گبه:
استاندارد و اندازه گبه
طرح گبه:
رنگهای مورد مصرف در گبه:
تقسیم بندی رنگ ها
تقسیم بندی کلی رنگها:
روانشناسی رنگها در گبه:
توصیه برای پاک کردن لکه های گبه:
توصیه برای مبارزه با بید و جلوگیری از بیدزدگی:
موقعیت جغرافیایی استان فارس:
گبه در چه منطقه ای و توسط چه کسانی بافته می شد:
عشایر ایل قشقایی:
طایفه شش بلوکی:
طایفه فارسی مدان:
مهمترین طرح و نقش گبه های عشایری:
اهمیت تاریخی طرح شیر
نقش ها نشانه چه نماد و سمبلی هستند:
طرح مشترک و نحوه بافت گبه در بین ایلات فارس:
رنگهای مورد مصرف عشایر ایل قشقایی در گبه ها:
مقایسه گبه های قدیمی با گبه های جدید
گلیم گبه(گچمه)
ویژگیهای فنی گلیم گبه(گچمه)
ریشه یابی نقوش گلیم گبه:
گبه سه ترنج
گبه شطرنجی
گبه عرب
گبه دیروز
گبه شش بلوکی
گبه شیری نادر
گبه سه ترنج
طراحی و نقشپردازی
نقشمایه های گلیمی
نقشهای گلیم قشقایی
سوزنی قشقایی
نقشپردازی و رنگ آمیزی
گلیم و سوزنی
دست بافته های ایلات عرب
نمادها و نگاره ها
در گلیم
ساختار و هندسه
اعتقادات و خرافات
سنت ها و فرهنگ بومی
نگاره های تولد
نگاره های زندگی
نگاره های محافظت از زندگی
نگاره های زندگی پس از مرگ
نکاتی چند در طراحی دکوراسیون داخلی
اصول طراحی
الگوهای طراحی
تناسب
تعادل
انواع تعادلها:
هماهنگی
مقیاس
یکی شدن و فراوانی
رنگ و نور
ترکیب رنگها
مفهوم رنگ ها
سازواری اشکال هندسی و رنگها
بافت اجسام و اشیاء
بافت و نور
رنگ کف پوش و پوشش کف
مطالبی مهم درباره رنگها
انواع نورها
اثرات نور بر رنگ های مختلف