تحقیق در مورد شاه و دوران او

این تحقیق به بررسی روابط سیاسی شاه ایران با آمریکا و انگلستان در دوران سلطنت او، خصوصاً در زمینه نفت و تأثیرات آن بر تحولات سیاسی و اقتصادی ایران می‌ پردازد.

روابط شاه – آمریکا – انگلستان

در تاریخ چهاردهم آذرماه 1332 (پنجم دسامبر 1953)، اعلامیه‌ای مشترک از سوی دو دولت ایران و انگلستان منتشر شد که در آن تصمیم به برقراری روابط سیاسی و اعزام سفیران بین دو کشور گرفته شد. این اعلامیه به وضوح اشاره داشت که پس از برقراری این روابط، مذاکراتی درباره حل و فصل اختلافات نفتی آغاز خواهد شد و دو کشور قصد دارند دوستی دیرینه خود را تقویت کنند.

در همین زمان، هربرت هوور، سیاستمدار آمریکایی، طی دو ماه بین تهران، لندن و واشنگتن در رفت و آمد بود تا مدل تشکیل یک کنسرسیوم بین‌المللی برای بهره‌برداری از نفت ایران را به دولت ایران و شرکت نفت انگلستان بقبولاند. در روز پانزدهم آذرماه 1332 (ششم دسامبر 1954)، پس از رسیدن آمریکا و انگلستان به توافق درباره تقسیم منافع نفتی، کنفرانسی در جزیره برمودا میان آیزنهاور رئیس‌جمهور آمریکا و نخست‌وزیران انگلیس و فرانسه تشکیل شد. آیزنهاور در این کنفرانس اظهار داشت که مسائل نفت ایران و کانال سوئز از مهم‌ترین موضوعاتی خواهند بود که با نخست‌وزیران انگلیس و فرانسه مورد بحث قرار خواهد گرفت. در این کنفرانس، بدون حضور ایران، توافق نهایی درباره تشکیل کنسرسیوم نفت ایران به امضا رسید که شامل آمریکا، انگلستان، هلند و فرانسه می‌شد.

در 25 آذرماه 1332 (شانزدهم دسامبر 1954)، اولین اجلاس مشترک بین مقامات شرکت نفت انگلیس و ایران و پنج شرکت آمریکایی (استاندارد اویل نیوجرسی، شرکت نفت تگزاس، سوکونی واکیوم، استاندارد اویل کالیفرنیا، گالف اویل) به همراه شرکت هلندی-انگلیسی رویال داچ شل و شرکت نفت فرانسه تشکیل شد. در نهایت، کنسرسیوم نفت ایران در لندن و به مدیریت انگلیسی‌ها تأسیس شد. شرکت نفت انگلیس که پیشتر صد درصد نفت ایران را در اختیار داشت، ناچار شد تنها 40 درصد از آن را حفظ کند، در حالی که آمریکایی‌ها نیز 40 درصد را در اختیار گرفتند و بقیه سهم‌ها بین هلند و فرانسه تقسیم شد. در ادامه، در شهریورماه 1333، قرارداد نهایی بین کنسرسیوم و شرکت نفت ایران به امضا رسید.

ویلیام او. داگلاس در کتاب خود تحت عنوان «آمریکا و انقلاب» (1961) می‌نویسد که مداخله آمریکا در قضیه نفت ایران و نتایج آن در درازمدت به نفع آمریکا بود، چرا که منافع بسیاری برای شرکت‌های نفتی آمریکایی به همراه داشت، اما اثرات منفی آن از دست رفتن اعتماد جهانی به آمریکا بود. پل نیتز نیز در سال 1961 در مقاله‌ای در مجله «فارین افرز» تحت عنوان «مساعی جمیله آمریکا» اشاره کرد که یکی از بزرگترین اشتباهات آمریکا ایفای نقش حامی شاه بود و تا سال 1978 این کشور متوجه نادرستی سیاست‌هایش نشد. جیمز بیل در کتاب خود «عقاب و شیر» (1988) بیان کرد که عملیات پنهانی آمریکا در ایران در سال 1953 اعتبار این کشور را تضعیف کرد و انقلاب ضد آمریکایی و ضد شاه در سال‌های 1979-1978 نشان داد که بحران‌های کنونی در نتیجه وابستگی‌های طولانی‌مدت اجتماعی و سیاسی گذشته بوده است.

مهمترین نگرانی دولت آیزنهاور این بود که ایده ملی شدن نفت ایران ممکن است به دیگر نقاط خاورمیانه گسترش یابد و در نهایت منافع شرکت‌های نفتی آمریکایی را تهدید کند. به همین دلیل، آمریکا به حمایت از انگلستان پرداخت.