تحقیق در مورد کمالدین بهزاد

این تحقیق به بررسی زندگی و آثار کمال‌ الدین بهزاد، هنرمند برجسته‌ مینیاتور قرن دهم هجری، می‌ پردازد. او بنیان‌ گذار مکتب نوین هنر هرات بود که آثارش به دلیل واقع‌ گرایی، ترکیب رنگ‌ های هنرمندانه و توجه به جزئیات، نمونه‌ کم‌ نظیر هنر شرق به شمار می‌ رود.

کمال‌ الدین بهزاد

کمال‌ الدین بهزاد بزرگترین و مشهورترین نقاش مینیاتورساز ایرانی در قرن دهم هجرى. تاریخ تولد و وفاتش معلوم نیست، بقولى در۹۴۲ ه‍ . ق. درگذشت. استاد او بقولى امیر روح‌الله معروف به میرک نقاش هراتى کتابدار سلطان حسین بایقرا، و بقول دیگر پیر سید احمد تبریزى بود؛ و کسان دیگرى را نیز نام برده‌اند.

چیزى نگذشت که نزد علیشیر نوایی‌امیر علیشیر نوایی و سپس در دربار سلطان حسین بایقرا در هرات تقرب یافت. و پس از برافتادن تیموریان‌سلسلهٔ تیموریان خراسان بدست محمد شیبانی‌شیبک‌خان ازبک همچنان در هرات ماند و بعد از استیلاى شاه اسماعیل اول صفوى بر ازبکان، همراه وى به تبریز رفت. و در ۹۲۸ ه‍ . ق. به ریاست کتابخانهٔ سلطنتى منصوب گردید. در دورهٔ شاه طهماسب صفوى نیز در کمال عزت و احترام میزیست، و سرانجام در تبریز درگذشت. و در همانجا در جوار کمال‌الدین خجندی شاعر مدفون شد. و نیز گفته‌اند که در هرات درگذشت و در همانجا به خاک سپرده شد.

آثار بهزاد

نظر به شهرت بهزاد طى قرنها کسان بسیارى کارهاى او را تقلید کرده‌اند و نامش را بر تصویرهاى بیشمار گذاشته‌اند از اینرو تمیز دادن تصویرهاى اصلى او کار دشوارى است. این تحقیقات مخصوصاً پس از برپا شدن نمایشگاه هنر ایرانى در لندن (۱۹۳۱ م.) تا حدى به نتیجه رسیده است. اساس اطلاعاتى که از کار او در دست است تصویرهایى است که با امضاى اصیل او در نسخه‌اى از بوستان سعدى نقش شده. و اینک در کتابخانهٔ ملى قاهره مخزون است.

شیوهٔ بکار بردن رنگهاى گوناگون و درخشان تصویرها از حساسیت عمیق بهزاد نسبت به رنگها حکایت میکند. از این تصویرها چنین برمى‌آید که بهزاد بیشتر برنگهاى به اصطلاح «سرد» (مایه‌هاى گوناگون سبز و آبى) تمایل داشته، اما در همه جا با قرار دادن رنگهاى «گرم» (بخصوص نارنجى تند) در کنار آنها، به آنها تعادل بخشیده است. تناسب یک یک اجزاى هر تصویر با مجموعهء آن تصویر شگفت‌انگیز است. شاخه‌هاى پرشکوفه و نقش کاشیها و فرشهاى پرزیور زمینهء تصویرها نمودار ذوق تزیینى و ظرافت بى‌حساب بهزاد است. اما بیش از هر چیز واقع‌بینى اوست که کارهایش را از آثار نقاشان پیش از او متمایز ساخته است.

این واقع‌بینى بخصوص در تصویرهایى بچشم میخورد که صرفاً جنبهء دربارى ندارد و نشان‌دهندهٔ زندگى عادى و مردم معمولى است (شیر دادن مادیانها به کره‌ها در مزرعه، تنبیه کسى که به حریم دیگرى تجاوز کرده، خدمتکارانى که خوراک مى‌آورند، روستائیان در کشتزار و غیره). دیگر اینکه صورت آدمها به صورت عروسک‌وار و یکنواخت نقاشیهاى پیش از بهزاد شبیه نیست. بلکه هر صورتى نمودار شخصیتى است و حرکت و زندگى در آن دیده میشود. آدمها در حال استراحت نیز شکل و حالاتى طبیعى دارند. بر کارهاى دیگرى که به بهزاد منسوب است امضاى مطمئنى دیده میشود.

به این جهت، تنها سبک تصویرها (ترکیب بیمانند نقشهاى تزئینى با صحنه‌هاى واقعى) میتواند راهنمائى براى تمیز دادن کارهاى اصیل او بشمار آید. در میان تصویرهاى بیشمارى که در کتابها یا جداگانه بنام بهزاد موجود است اختلاف عقیده میان خبرگان بسیار است. اما بهرحال بسیارى از این کارها اگر ازآن خود استاد نباشند وابسته به مکتب او هستند. برخى از کتابهایى که با تصویرهاى منسوب به بهزاد مزین‌اند ازین قرارند:

• خمسهء امیر علیشیر نوائى (مورخ ۸۹۰ ه‍ . ق.، در کتابخانهٔ بودلیان).
• گلستان (مورخ ۸۹۱ ه‍ . ق. جزء مجموعهٔ روچیلد پاریس).
• خمسهء نظامى (مورخ ۸۴۶ ه‍ . ق. موزهٔ بریتانیائى).

نفوذ بهزاد بیش از هر چیزى در کار شاگردان او دیده میشود. برخى از شاگردانش، مانند قاسم‌على و آقا میرک، در کار خود بیش و کم به پاى استاد رسیدند. با آنکه در زمان صفویه سبک مینیاتورسازى بار دیگر دچار تحول شد، نزدیک نیم قرن پس از بهزاد نفوذ او در کار نقاشان بچشم میخورد.

نقاشان هراتى سبک بهزاد را به بخارا بردند و آنرا در دربار خاندان شیبانى پرورش دادند. کتابى بنام مهر و مشترى که در ۹۲۶ ه‍ . ق. در بخارا استنساخ شده نمودار آن است که سبک بهزاد در بخارا بهتر از تبریز حفظ شده است. مهاجرت برخى از نقاشان سبب اشاعهء سبک بهزاد در هندوستان نیز گردید.