مقاله در مورد اخلاق در قرآن

این تحقیق در مورد اخلاق در قرآن می باشد و  از جهات مختلف ، بیان اخلاق در قرآن را مورد بررسی قرار می دهد.

مقدمه
«و نفس و ما سويها فالهمها فجورها و تقويها قد افلح من زكيها و قد خاب من دسيها» (شمس:7 – 10)  اما دو سؤال اصلى وجود دارد كه آيه در مقام بيان آنها نيست. ممكن استبتوان از قراين يا به كمك آيات ديگر و يا وجوه عقلى، جواب آنها را به دست آورد:

اول اين كه وقتى دانستيم بين «فلاح» و «تزكيه» رابطهاى حقيقى و تكوينى وجود دارد اين سؤال مطرح مىشود كه تزكيهاى كه مورد تأكيد قرآن كريم است و حتى پيغمبرانعليهمالسلام و بخصوص پيغمبر اكرمصلى الله عليه وآله وسلم، براى آن مبعوث شدهاند («يزكيهم و يعلمهم الكتاب والحكمة»- آل عمران: 164 / جمعه: 2) چيست و مصداق آن كدام است؟ در بحث پيش، گفته شد كه «زكات»، كه مصدر مجرد تزكيه و حاصل عمل تزكيه است، با اصطلاح علمى «كمال» تطابق دارد و مصداق «كمال» با توجه به بيانات قرآن كريم، قرب خداى متعال است.

دوم آن كه راه رسيدن به اين «تزكيه» و «كمال» چيست؟ طهارت و رشد و كمالى كه بايد براى نفس پديد آيد از چه راهى حاصل مىشود؟ براى پاسخ به اين سؤال، هم مىتوان از دلايل و تأملات عقلى استفاده كرد و هم از آيات شريفه و روايات كمك گرفت. براى خوددارى از تطويل بحث، از خود آيه با تحليلهاى عقلى كه مىتوان درباره آن انجام داد و برخى آيات ديگر استفاده مىشود:

كمال در تقرب به خدا
حقيقت كمال و زكاتى كه بايد حاصل شود چيزى است كه به قرب و نزديك شدن به خدا تعبير مىشود و در واقع، مطلوب حقيقى و بالذات اوست و نزديك شدن مطلوب بالتبع است. وقتى كسى مىخواهد به كسى يا چيزى نزديك شود او را دوست مىدارد و به او علاقهمند است كه مىخواهد به او نزديك شود. به عبارت ديگر، نزديك شدن صفتى است كه مطلوبيتش ناشى از مطلوبيتخداست. پس آنچه اصالتا مطلوبيت و شرف ذاتى دارد خود ذات الهى است. هدف اصلى اوست: «و ان الى ربك المنتهى» (نجم: 42); هر سيرى به سوى او منتهى مىشود، «يا ايها الانسان انك كادح الى ربك كدحا فملاقيه» (انشقاق:6); اى انسان، تو به سوى پروردگارت بازگشت مىكنى و او را ملاقات مىنمايى. بنابراين، او به مرتبهاى مىرسد كه مىگوييم قرب به خدا دارد و اگر او را به همان معنايى كه مىتوانيم براى قرب بپذيريم به متعلقش نسبت دهيم بايد بگوييم به خدا رسيده است.

وقتى دانستيم كه هدف نهايى خداى متعال است و ما بايد تلاش كنيم تا به او نزديك شويم راه اين تزكيه هر چه باشد، راهى به سوى اوست. ويژگى اصلى اين راه آن است كه مقصدش اوست. دانشمندانى كه درباره ارزشها و كمالات انسان بحث كردهاند، مىگويند: چون انسان موجود ذوابعادى است مىتوان براى هر بعدى از وجود او، كمال خاصى در نظر گرفت و مقصد مشخصى معين كرد ولى از آنجا كه انسان يك موجود است و در نهايت، يك هدف نيز بايد داشته باشد، اين راهها هر چه باشد، بايد به يك هدف منتهى شود.

راهى كه انسان بايد بپيمايد تا به مقام قرب الهى برسد چگونه راهى است؟ آيا مانند راهى است كه بين دو منطقه وجود دارد و بايد طى شود تا انسان به جايى برسد يا بايد به آسمانها برود؟ چگونه انسان به خدا نزديك مىشود؟ خداى متعال موجودى جسمانى نيست و مكان مادى ندارد كه انسان بتواند با طى مراحل و مسافتهاى مادى به او نزديك شود. پس مراد، قرب مكانى نيست. اگر چنين بود انسان مىتوانست نقطهاى را تعيين كند و بگويد كه العياذ بالله خدا آنجاستيا چون كعبه تشريفا بيتالله است مىتوانستيم بگوييم نزديكى ما به آن تقرب الى الله است.

ولى منظور از قرب، قرب جسمانى نيست. اين قرب به هر صورت كه تصور شود، رابطهاى الهى بين روح انسان و بين خدا، بين دل و دلدار و مسيرى است كه دل انسان بايد طى كند تا به او نزديك شود. در اين صورت، حتى ممكن استبدن در مكه بوده ولى از خداى متعال بسيار دور باشد; مانند منافقان كه با وجود حضور در مكه و مدينه، از خدا، پيغمبرصلى الله عليه وآله و اولياى او دور بودند.

كسانى هم با وجود دورى از مكه و مدينه، بسيار به آن حضرت نزديك بودند; مانند اويس قرنى كه آنگونه كه در روايات آمده است، در زمان پيغمبر اكرمصلى الله عليه وآله توفيق زيارت آن حضرت نصيبش نشد ولى پيامبرصلى الله عليه وآله نسبتبه ديدار او، اظهار علاقه مىكردند و بواقع، از بسيارى افراد ديگر، كه در كنار رسول خداصلى الله عليه وآله بودند، به آن حضرت نزديكتر بود; زيرا رابطه قلبى و روحى قوىاى با ايشان داشت.

مسيرى كه ما بايد طى كنيم و به خدا برسيم و راهى كه بايد بپيماييم راهى نيست كه با پاى مادى طى شود. اگر هم احيانا بايد قدمى برداشتبه دليل آن است كه اين قدم برداشتن، تجسم يك سير قلبى است. اگر زيارت يا هجرتى مطلوب باشد و سفر مادى و سير روى زمين با بدن موجب قرب به خدا مىشود از آنروست كه نماينده آن حركت قلبى است; زيرا به اين وسيله، اطاعتخدا بيشتر حاصل مىشود و دل به او نزديكتر مىگردد. پس منظور از اين سير، حركت قلب و حركتروحبه سوىخداست.

فهرست مطالب
مقدمه
كمال در تقرب به خدا
راه تقرب به خدا
الف- توجه (عامل اثباتى)
ب- محبت (عامل اثباتى)
ج- نفى دلبستگى ها (عامل سلبى)
دنياطلبان و آخرتطلبان
نياز انسان به محبت خدا
راه تقويت محبت به خدا
عوامل مؤثر در تزكيه زكات (صدقه)
روزه شرط حصول تقوى
عبادت خدا