دانلود مقاله عالم برزخ؛ ارتباط میان مرگ و قیامت

این مقاله به بررسی عالم برزخ، مفهومی میان مرگ و قیامت، و تاثیر آن بر زندگی انسان ها می پردازد. مباحثی مانند فشار قبر، سوالات فرشتگان و عواقب آن برای افراد مختلف از دیدگاه دینی مورد تحلیل قرار می گیرند.

مقدمه

بسیاری از افراد بر این باورند که «روز قیامت» بسیار دور است. این برداشت به این دلیل است که پیامبران بزرگی همچون حضرت آدم، نوح، ابراهیم، موسی (ع) و دیگران قوم خود را از حساب و کتاب قیامت می ترساندند، اما از آن زمان تاکنون هزاران سال گذشته و هنوز قیامت بر پا نشده است. شاید هم قیامت میلیون ها سال دیگر به وقوع نپیوندد.

در این صورت، آیا تاکنون برای پاداشی که شاید صدها هزار سال بعد به دست آوریم، عملی نیک انجام داده ایم؟ و یا آیا خود را برای مجازات هایی که ممکن است هزاران یا میلیون ها سال دیگر در پیش داشته باشیم، آماده کرده ایم؟

برای کسانی که این نوع افکار و سوالات را دارند، پاسخ های مختلف و متعددی وجود دارد. یکی از این پاسخ ها این است که اگرچه قیامت شاید هزاران سال دیگر فرا برسد، اما «عالم برزخ» (که همان قبر است) که در مقایسه با قیامت «قیامت صغری» به شمار می رود، در چند قدمی ما قرار دارد و ممکن است تنها یک دقیقه فاصله میان ما و آن وجود داشته باشد.

مثلاً مانند فردی جوان و نیرومند که در اتومبیل نشسته و ناگهان در اثر تصادفی دلخراش، از این دنیا به عالم برزخ وارد می شود. فاصله او با عالم برزخ به قدری نزدیک است که شاید گاهی کمتر از چند ثانیه باشد.

بنابراین، باید همه ما توجه داشته باشیم که ممکن است روز را به شب نرسانده و یا شب را به صبح نرسانده، از این دنیا به عالم برزخ منتقل شویم. در آن عالم، اولین دادگاه ما توسط دو فرشته «نکیر و منکر» آغاز خواهد شد و پس از آن، پاداش و کیفر برزخی تحقق می یابد. امام سجاد (ع) در این باره فرمودند:
«إنَّ القبر روضةٌ من ریاض الجنة، أو حفرةٌ من حفر النار»
«همانا قبر باغی از باغ های بهشت، یا گودالی از گودال های دوزخ است.»

امام صادق (ع) در روایتی دیگر می فرمایند:
«أتخوف علیکم فی البرزخ»
«من در مورد شما در رابطه با عالم برزخ می ترسم.»

شخصی از امام صادق (ع) پرسید: «عالم برزخ چیست؟» امام پاسخ دادند:
«القبر منذ حین موته إلی یوم القیامة»
«عالم برزخ همان عالم قبر است که فاصله بین آغاز مرگ تا وقوع قیامت را دربر می گیرد.»

رسول اکرم (ص) نیز در این باره فرمودند:
«إنَّ القبر أول منازل الآخرة، فإن نجا منه فما بعده أيسر منه، وإن لم ينج منه فما بعده ليس أقل منه.»
«همانا قبر نخستین منزل آخرت است، اگر انسان در این منزل نجات یابد، حوادث بعد از آن آسان تر است و اگر در این منزل نجات نیابد، سختی حوادث بعد از آن کمتر از آن نخواهد بود.»

معنای برزخ

در لغت، برزخ به معنای پرده و حائلی است که بین دو چیز قرار می گیرد و مانع از تماس یا ارتباط آن دو می شود. این تعریف از برزخ در زبان شناسی است، اما در اصطلاحات دینی و فلسفی، برزخ عالمی است که خداوند متعال میان دنیا و آخرت قرار داده است. این عالم میان امور دنیوی و اخروی است و ویژگی های دنیوی و اخروی را ندارد.

به عنوان مثال، برزخ مانند عالم دنیوی مانند درد دندان نیست، زیرا برزخ عالم مجردات است و کاملاً شبیه به آخرت نیست. به این معنا که در برزخ، برای اهل معصیت، ظلمت محض نیست و برای اهل طاعت، نور محض نیست.

از این رو، برزخ را عالم مثال نیز می نامند، زیرا به لحاظ شکل و صورت مشابه این دنیا است، ولی از نظر ماده و خواص با آن متفاوت است. پس از مرگ، انسان وارد عالمی می شود که این دنیا در برابر آن مانند شکم مادر است نسبت به این عالم.

از امام پرسیدند که برزخ چه زمانی است؟ امام فرمودند: «از لحظه مرگ تا زمانی که انسان از قبر بیرون آید» و به فرموده قرآن: «و من ورائهم الی یوم یبعثون».

در واقع، برزخ همان قبر است و امام صادق (ع) نیز فرمودند:
«البرزخ القبر و هو الثواب و العقاب بین الدنیا و الآخره.»
«برزخ عبارت از قبر است که همان پاداش و کیفر بین دنیا و آخرت است.»

امام سجاد (ع) در این باره می فرمایند:
«إنَّ القبر لروضه من ریاض الجنه أو حفره من حفر النیران.»
«همانا قبر باغی از باغ های بهشت یا گودالی از گودال های دوزخ است.»

این بدین معناست که باطن و حقیقت برزخی قبر هر کسی یا باغی از باغ های بهشت است یا چاهی از چاه های جهنم. وحشت قبر در هنگام ورود به آن، شب اول قبر و فشار آن و سوالات فرشتگان نکیر و منکر، از جمله مشکلاتی است که فرد در قبر با آن روبرو می شود و گریزی از آن ها نیست، مگر اینکه ایمان و عمل صالح را پیش از خود فرستاده باشد.

روایت شده است که هنگامی که قبری را حفر می کردند، پیامبر اکرم (ص) با شتاب به سوی آن رفتند و به شدت گریستند به طوری که خاک از اشک های ایشان تر شد و به یاران خود فرمودند:
«اخوانی لمثل هذا فاعدوا»
«برادران من برای چنین روزی آماده شوید.»

روایات متعددی وجود دارد که توصیه می کند که میت را بلافاصله در قبر قرار ندهید و پیش از دفن او را مدتی کنار قبر نگهدارید. همچنین، در هنگام دفن می بایست بر او تلقین خوانده شود و نماز شب اول قبر به جا آورده شود. تمام این اقدامات برای کاهش وحشت و اضطراب میت از فشار قبر است. فشار قبر به گونه ای است که نمی توان آن را به طور دقیق توصیف کرد و حقیقت آن برای ما روشن نیست. به طور کلی می توان گفت که انسان پس از مرگ، به دلیل انس با دنیا و ناآشنایی با عالم برزخ و نظام جدید، در فشار قرار می گیرد.

آیات قرآن درباره برزخ

از امیرالمؤمنین (ع) نقل شده است که برای رد منکران ثواب و عقاب پس از مرگ و قبل از قیامت، این کلام حق کافی است که:
«یوم یأتی لا تکلم نفس إلا باذنه فمنهم شقی و سعید. فاما الذين شقوا ففی النار لهم فیها زفير و شهیق خالدین فیها مادامت السموات و الأرض إلا ما شاء ربک إن ربک فعال لما یرید. و اما الذين سعدوا ففی الجنة خالدین فیها ما دامت السموات و الأرض إلا ما شاء ربک.»

«در آن روز، هیچ کس جز به فرمان خدا سخن نخواهد گفت. پس انسان ها به دو گروه تقسیم می شوند، گروهی شقی و گروهی سعید. اما اهل شقاوت در آتش جهنم خواهند بود که در آنجا ناله و آه می کشند و در آتش دوزخ برای همیشه خواهند ماند، مگر آنکه مشیت خدا بخواهد نجاتشان دهد. پروردگارت هر کاری که بخواهد، می تواند انجام دهد. و اما اهل سعادت در بهشت خواهند بود و در آنجا برای همیشه می مانند، مگر آنچه مشیت پروردگار باشد.»

منظور از آسمان ها و زمین در این آیه شریفه، همان آسمان و زمین پیش از قیامت است. زمانی که قیامت فرا رسد، آسمان ها و زمین به دیگری تبدیل خواهند شد و هنگامی که قیامت برپا شود، تمامی این هستی برچیده خواهد شد.

مدت توقف در برزخ

شاید فکر کنیم که برزخیان مدت توقف خود را بسیار طولانی می دانند، اما قرآن می فرماید:
«و یوم تقوم الساعه یقسم المجرمون ما لبثوا غیر ساعه کذلک کانو یؤفکون»
«روزی که قیامت برپا شود، مجرمان سوگند می خورند که جز ساعتی در عالم برزخ توقف نکرده اند. این گونه آنان دچار فریب شده اند.»

مراد از مدت درنگ در زمین، همان مدت توقف در برزخ است. طبق این آیه، مجرمان وقتی قیامت برپا شود، به اشتباه می پندارند که فقط مدت کوتاهی در برزخ بوده اند، در حالی که در حقیقت مدت زمان توقف در آن عالم بسیار طولانی تر است.

زمانی که خدا روح فردی را قبض می کند، آن روح در قالب و شکلی شبیه به قالب دنیوی فرد در می آید و همانند زمان حیات دنیوی، می آشامد و می خورد. اگر کسی به ملاقات او برود، او را به همان صورت که در دنیا بود می بیند و می شناسد.

شیخ بهائی از پدر خود نقل می کند که روزی به حضور مرحوم شهید ثانی رسید. شهید ثانی به او گفت: «گمان می کنم من جام شهادت را بنوشم، زیرا دیشب در عالم رویا دیدم مرحوم سید مرتضی مهمانی ترتیب داده و در آن گروهی از علمای بزرگ شیعه شرکت کرده اند. وقتی وارد مجلس شدم، مرحوم سید به من گفت: برو در کنار شهید بنشین. وقتی در کنار او نشستم، چیزی نگذشت که از خواب بیدار شدم.» این خواب راستین بود، زیرا مرحوم شهید ثانی در سال ۹۶۶ هـ ق به دست حاکم ستمگر به شهادت رسید.

آری، عالم برزخ با این که از این عالم فاصله دارد، ولی اموات یا در حال نعمت و شادی هستند یا در حال عذاب و ناراحتی. بهترین راه برای درک این مطلب، رویاهای صادقانه است. خداوند برای این که بشر از نزدیک نمونه ای از وحی و الهام را درک کند، روزنه ای برای تماس با جهان غیب گشوده و انسان را به چنین خواب های راستینی موفق می سازد. مشاهده چنین نمونه هایی نباید انسان را به انکار تماس با جهان غیب برساند.

چگونگی برزخ برای افراد مختلف از نظر ایمان و کفر

مطابق روایات متعدد، «سوال قبر» که یکی از ویژگی های عالم برزخ است، مربوط به کسانی است که ایمان خالص یا کفر خالص دارند. اما سایر مردم سوال قبر ندارند. این مطلب به این معنی نیست که دسته سوم برزخ ندارند، بلکه تنها در مورد سوال قبر، به آنان توجه نمی شود. با این حال، از روایات برمی آید که «فشار قبر» به عموم مردم (جز اندکی از اولیای خدا) می رسد.

امام صادق (ع) فرمودند: «در قبر، سوال نمی شود مگر از کسانی که ایمان خالص یا کفر خالص دارند و از دیگران صرف نظر می شود.» همچنین در حدیث دیگری آمده است که ابوبکر حضر از امام صادق (ع) پرسیدند: «چه کسانی در قبر از آنها سوال می شود؟» امام باقر (ع) در پاسخ فرمودند: «از کسانی که ایمان خالص یا کفر خالص دارند.»

برخی معتقدند که این روایت با روایات بسیاری که در مورد سوال قبر از عموم مردم نقل شده، تعارض دارد. به همین دلیل، برخی از علما گفته اند: «منظور از سوال، سوال خاصی است که مخصوص مؤمن خالص و کافر خالص می باشد و یا اینکه در مورد مسائل اصلی مانند نماز، روزه، حج و ولایت از عموم مردم سوال می شود، زیرا مستضعفین فرهنگی و ناآگاهان در مورد جزئیات معذورند.»

سؤال دو فرشته نکیر و منکر در قبر

وقتی انسان از دنیا می رود، طبق روایات بسیار، دو فرشته به نام های «ناکر» و «منکر»، یا «نکیر» و «منکر»، به سراغ او می آیند و با طرح سؤالاتی به بازجویی می پردازند. در حقیقت، نخستین دادگاه او بعد از مرگ شروع می شود.

عجیب اینکه رسول خدا (ص) فرمودند: «قبر، نخستین منزل از منزل های آخرت است. اگر انسان در این منزل نجات یافت، راه نجات در منزل های بعدی آسان تر است، و اگر از این منزل نجات نیافت، راه نجات در منزل های بعدی، کم تر و سخت تر از آن نیست.»

طبق بعضی از روایات، این دو فرشته وارد قبر می شوند؛ یکی در جانب راست مرده قرار می گیرد و دیگری در جانب چپ او. از امام صادق (ع) نقل شده که فرموده اند: «وقتی جنازه انسان را دفن می کنند، دو فرشته به نام نکیر و منکر نزد او می آیند. صدایشان مانند رعد غران است و چشم هایشان مانند برق خیره کننده. آنها زمین را با نیش های خود می شکافند، پاهای خود را با موهایشان به شدت بر زمین می کوبند و به سوی مرده می آیند.»

البته برخورد این دو فرشته با میت، بستگی به میزان ایمان و انحراف او دارد. چهره این دو فرشته در برخورد با مؤمن خالص، با چهره شان در برخورد با کافر خالص تفاوت دارد. چنان که ابو بصیره از امام صادق (ع) پرسید: «آیا این دو فرشته برای مؤمن و کافر به یک صورت وارد می شوند؟» امام صادق (ع) فرمودند: «نه.»

همچنین باید توجه داشت که پاسخ میت به سؤالات نکیر و منکر، بر اساس همان روحیه و باطنی است که او در دنیا داشته است.

تمایزات عالم طبع و برزخ و قیامت

عالم مثال یعنی عالم صورت محض که در آن ماده نیست،بلکه خواص و آثار ماده مانند کمیت و کیفیت در آنجا هست.برای آنکه ای معنی قدری واضح شود عرض می کنیم که از باب مثال اگر انسان وجود خود را تحت مطالعه قرار دهد.

می بینیم که بدنی دارد که این بدن دارای سنگینی است و چون مادی است تغییر و تبدیل در این بدن راه دارد و نیز انسانی صورتی دارد که آن صورت در این بدن است اما داخل بدن نیست بلکه احاطه بر این بدن دارد و آن صورت این بدن را به شکل خود درآورده است.

شما در ائینه که نگاه می کنید صورت شما در آیینه نقش می بندد ولی سنگینی شما در آیینه اثری نمی گذارد و آیینه سنگین نمی شود گرفته شدید آیینه خسته نمی شود و فقط آیینه صورتی را از شما حکایت می کند البته این فقط از باب مثال است این صورت را صورت مثالی می گویند در عالم خواب بدن روی زمین افتاد و شما خواب می بینید و صورت مثالی شما در خواب حرکت می کند خود را زنده می یابید خود راعالم و قادر می یابید،در حالیکه بدن هیچ حس و حرکتی ندارد.

آن صورتی را که در خواب می بینید صورت مثالی و ملکوتی شما است و ابدا با بدن کار ندارد،لیکن در حالی که بیدار هستید آن صورت با بدن اتحاد پیدا می کند و کارهایی را که انجام می دهد در قالب بدن منعکس می شود و به دنبال او به علت متحد بودن با او،بدن همان کارها را انجام می دهد و بطور کلی آن صورت مثالی که با بدن اتحاد دارد هر اراده ای بکند به او و بواسطه اتحاد با او این هیکل خارجی حرکت می کند و به دنبال آن نقش و صورتی که مثال انسان بدان تحقق پیدا کرده است.ماده و بدن حرکت می کند و فعالیت می نماید در این دنیا که عالم طبع است بدن و صورت و مثال با هم هستند و نفس انسان هم با بدن و مثال اتحاد دارد.

نفس یک نوع احاطه بر مثال دارد و صورت مثالی هم احاطه بر بدن دارد منتهی مردمانی که در دنیا گرفتار طبع هستند خیال می کنند موجودیت آنها منحصر در بدن است در حالی که بدن حکم لباس را دارد،پوست است در هنگام عوض کردن لباس و پوست می افتد و می افتد دیگر نمی داند آن صورت مثالی حقیقت دارد در عالم برزخ هم گمان می کند حقیقت فقط صورت او است نمی داند که صورت از متعلقات نفس است وقتی نفس واقعیت خود را یافت و به تجرد رسید و بدن و صورت را خلع کرد می فهمد که حقیقت فقط نفس است که بسیار والاتر از عالم صورت است و صورت هم والاتر از عالم بدن بوده است.

اینکه برخی تصور کردند خداوند عزوجل یک صورت مثالی جدا از انسان برای او در عالم برزخ ایجاد کرده و انسان در وقتی که می میرد روحش خارج می شود و در آن بدن مثالی برزخی وارد می شود صحیح نیست.قالب مثالی خارج از حقیقت انسان نیست که خدا خلق کند و روح در آن قالت ترود صورت مثالی با انسان اتحاد دارد و خلع و لبس حاصل می شود،مثل اینکه انسان لباسی دارد،لباس را در می آود سپس می پوشد.حقیقت انسان در قالبی خارج از خود فرو نمی رود،صورت نیز در بدنی خارج از حقیقت خود داخل نمی شود.

بنابراین صورت مثالی که ما در نظر می گیریم همین الآن با ما هست و اگر نباشد بدن ما حرکت نمی کند و از آن کاری بر نمی آید ولیکن داخل در بدن نیست و جدا از بدن هم نیست،برای برخی که به دستورات شرعیه عمل می کنند و راه سیر و سلوک را رفته اند ممکن است مرگ اختیاری دست دهد،یعنی در حالی که زنده اند هر وقت بخواهند بدن را بگذارند و صورت مثاالی آنان از بدن خارج شود.

برای فهم بهتر تمایز صورت و بدن و نفس بهتر است به تقسیم صدرالمتألهین درباره جوهر مراجعه کنیم.وی در اسفار می گوید:در تقسیم جوهر بهتر است گفته شود:جوهر اگر دارای ۳بعد باشد (طول و عرض و عمق)جسم است و در غیر این جزء جسم است و یا جزء جسم نیست.اگر جزء جسم باشد که فعلیت بخش به جسم است در این حال صورت نام دارد و اگر جزء جسم نباشد و بدون واسطه در جسم تصرف کند نفس می باشد و در غیر این صورت،عقل خواهد بود.