گزارش کارآموزی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان گلستان

این گزارش کارآموزی به بررسی فعالیت‌ های مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان گلستان می‌ پردازد. موضوعات مورد بحث شامل ذرت، گندم، سویا، سورگم و باقلا است و روش‌ های مختلف اصلاحی و کنترل علف‌های هرز در این گیاهان بررسی شده‌اند.

کارآموزی دو واحد دانشگاهی برای دانشجویان رشته کشاورزی می باشد. که دراین درس هر دانشجو باید در یکی از ادارات وابسته به اداره کشاورزی به مدت ۴۵ روز فعالیت داشته باشد.
از این رو اینجانب به مرکز تحقیقات کشاورزی ومنابع طبیعی استان گلستان معرفی شده وسپس از آنجا به ایستگاه تحقیقات  گرگان معرفی شدم .

ایستگاه تحقیقات  گرگان درسال ۱۳۳۷ در کیلومتر ۵ جاده گرگان ـ آق قلا در زمینی به مساحت ۳۷ هکتار افتتاح شد .
بارندگی سالیانه دراین ایتگاه ۴۵۰-۴۰۰ میلیمتر است.
ارتفاع آن از سطح دریا ۵٫۵ متر می باشد.
باطول جغرافیائی ۵۴ درجه و ۲۵ دقیقه شرقی وعرض جغرافیائی ۳۶ درجه و۴۵ دقیقه شرقی.

در این ایستگاه مقاله های مختلف تحقیقاتی وجود دارد که شامل : مقاله ذرت وگیاهان علوفه ای ، غلات ، حبوبات  ودانه های روغنی میباشد.
درهر یک از این مقاله ها دو بخش به نام بهزراعی و بهنژادی وجود دارد. که دربخش بهزراعی درمورد زراعت گیاهان تحقیق وپژوهش انجام شده ودر بخش بهنژادی در مورد اصلاح گیاهان تحقیق وپژوهش انجام می شود.
همچنین در این ایستگاه بخش آفات وبیماریها نیز وجود دارد . که در کنار تحقیقات خود ، به دیگر مقاله ها یاری میرسانند.
ذرت دانه ای وعلوفه ای

مقدمه:
یکی از مهمترین گیاهان زراعی دنیا می باشد که به صورت مستقیم وغیر مستقیم  درتغذیه انسان مورد استفاده قرار می گیرد. از دانه آن در بعضی نقاط هندوستان وامریکای جنوبی نوعی نان تهیه شده بعلاوه از دانه ذرت در صنایع نشاسته سازی استفاده می شود . ۱۵% کل تولید دانه ذرت صرف تولید نشاسته میشود . گلوکز، گلوتن و روغن مایع از مواد جنبی کارخانجات نشاسته سازی است . بعلاوه از دانه ذرت در صنایع تخمیری و در تولید ا لکل اتیلیک، استالدهیدواستوننیز استفاده می شود. بعلاوه از علوفه تازه ذرت بصورت ذرت علوفه ای و همچنین به عنوان ذرت سیلویی برای تغذیه دام استفاده می شود.

بعلاوه از برخی تولیدات جانبی ذرت در تولید ورنی وبرخی محصولات آرایشی  استفاده می شود .از شاخ وبرگ خشک شده ذرت در تولید کاغذ استفده می شود . مبدا اولیه ذرت آمریکای جنوبی، بخصوص کشورهای پرو و بولیوی می باشد . بعلاوه ذرت را می توان در مناطق وسیع امریکای جنوبی تا قسمتهایی از مکزیک مشاهده نمود . بنظر میرسد اولین بار حدود ۳۵۰۰ سال قبل از میلاد ،ذرت در این مناطق اهلی شده باشد . نوعی ذرت به نامAndern که بسیاری از خصوصیات ذرت وحشی را دارا است ، دراین مناطق کشت می شده است .

اولین بار درسال ۱۴۹۲ ذرت توسط کریستوفکلومپ از امریکا وارد پرتقال شد وسپس تدریجا به سایر نقاط اروپا ، چین ، امریکا وآسیا گسترش پیدا کرد .

به ذرت در اوایل ، Marisi ، نام قبیله سرخپوستی گفته می شد. بعد ها در قرن ۱۸ میلادی که لینه اسم علمی ذرت رابه Zea mays تغییر داد. بزرگترین کشورهای تولید کننده ذرت دردنیا ایالات متحده است . که بیش از ۴۰% ذرت دنیا را درناحیه ای به نام کمربند ذرت تولید می کند. چین ،آرژانتین ، برزیل وکشورهای مشترک المنافع از بزرگترین تولید کننده ها هستند. کل سطح زیر کشت آن ۱۳۰ میلیون هکتار است که از آن سالانه حدود ۴۸۰ میلیون تن دانه بدست می آید . میانگین تولید دانه ذرت در دنیا ۳۶۰۰ کیلو گرم در هکتار است؛میانگین تولید علوفه  ذرت در دنیا ۳۶۰۰۰ کیلوگرم درهکتار می باشد .
به نظر میرسد اولین بار ذرت توسط پرتقالیها درزمان صفویه از سواحل جنوبی کشور وارد ایران شده باشد.

برخ دیکر معتقدند ذرت اولین بار توسط حجاج از طریق عربستان وارد کشور شده .
کل سطح زیر کشت ذرت در ایران حدود ۲۹۰۰۰۰ هکتار است و میانگین تولید دانه ذرت درایران حدود ۵  تن در هکتار است . بزرگترین تولید کننده ذرت کشور استان فارس  وبعد خوزستان است . در استان گلستان ذرت را هم بصورت بهاره و هم تابستانه یعنی پس از برداشت گندم نیز می توان کشت نمود .

آمارمتوسط تولید وسطح زیر کشت ( سال زراعی ۸۰- ۱۳۷۹ ) .
جهان ایران استان گلستان دانه ای استان گلستان علوفه ای
سطح زیرکشت ( هکتار ) ۱۳۹۶۵۹۴۷۰ ۱۶۰۰۰۰ ۱۳۲۰ ۱۵۰۰
عملکرد ( کیلوگرم در هکتار ) ۴۲۹۶ ۵۰۰۰ ۵۵۰۰ ۳۷۵۰۰

خصوصیات گیاه شناسی ذرت :
ذرت گیاهی است یکساله متعلق به تیره poacea زیرتیره Ponicoidea گروه Mydea وجنس Zea وگونه زراعی Zea mays .
گونه های زراعی ذرت دیپلوئید و ۲۰=n2 می باشد . وبوته ذرت ازچهار قسمت اساسی ، ریشه ، ساقه ، برگ وگل آذین تشکیل شده است . ذرت دارای چهار نوع ریشه می باشد .
۱-  ریشه اولیه: که معمولا از ریشه چه منشا می گیرد وفاقد انشعاب است که پس از چند روز یا هفته ازبین میرود .
۲-  ریشه ثانویه : که اصلی ترین ریشه گیاه است . ریشه تاجی نیز نامیده می شود.
۳-  ریشه هوایی : از چند گره اولیه بالای گره انشعاب که ممکن است بالاتر از سطح خاک نیز قرار گیرد، ریشه های نسبتا ضخیمی خارج می شود که گاهی ممکن است انتهای آن به خاک وارد نشود .
۴- ریشه عمیق : این ریشه حدود ۳-۲ متر عمق نفوذ دارد.

تقسیم بندی ذرت از لحاظ خصوصیات ظاهری :
۱-  ذرت دندان اسبی Zea mays . var. Indentata
۲- ذرت سخت یا چخماقی Zea mays . var. Indurta
۳-  ذرت شکفته  Zea mays . var . Everta
۴- ذرت غلاف دار Zea mays . var. Tunicata
۵- ذرت مومی Zea mays .var. Ceratina
۶- ذرت آردی یا نرمZea mays .var . Amylacea
۷- ذرت شیرین Zea mays .var. Sacharata

تهیه زمین :
عملیات تهیه زمین در زراعت ذرت اگر بخوبی صورت پذیرد باعث نرم شدن خاک در عمق مورد نیاز ذخیره آب ، وایجاد رژیم آب وهوایی مطلوب رشد ریشه ها ، فعالیت میکروارگانیسم ها ، دفع علف های هرز و زیر خاک فرو رفتن باقی مانده های گیاهان پیش کشت می گردد . خرد شدن لایه های سطحی خاک شرایط مطلوبی را برای جوانه زدن وسبز کردن ذرت فراهم می آورد. در نواحی معتدله عملیات تهیه زمین بسته به زمان برداشت گیاهان پیش کشت در پاییز یا تابستان سال قبل انجام می گیرد . فقط در اراضی سبک بطور استثنائی می توان عملیات تهیه زمین را دربهار انجام داد . شخم پاییزه بسته به بافت خاک به عمق ۳۰- ۲۰ سلنتیمتر انجام میگیرد .

زمان انجام عملیات تهیه زمین بسیار مهم ونقش ویژه ای در نگهداری کیفیت های فیزیکی و شیمیایی خاک و صرفه جویی سوخت دارد . زمانی که رطوبت خاک در حد مطلوب باشد اجرای عملیات تهیه زمین باعث کاهش کوبیدگی ایجاد شده از چرخهای تراکتور خواهد گردید .

کود مورد نیاز :
برای مصرف بهتر کود بهتر است نسبت به تجزیه خاک مزرعه اقدام نمود . در صورت عدم دسترسی دریک توصیه کلی ۳۰۰ کیلوگرم کود فسفات آمونیوم و۲۰۰ – ۱۰۰ کیلوگرم پتاس قبل از کاشت و ۴۰۰ کیلوگرم اوره (۲۰۰ کیلوگرم قبل از کاشت + ۲۰۰ کیلوگرم در دو مرحله آبیاری بصورت سرک ) داده شود . البته میزان کود مصرفی به میزان حاصلخیزی خاک و محصول قبلی بستگی دارد.

کنترل علف های هرز :
برای کنترل علف های هرز در سه مرحله می توان اقدام کرد :
۱- (Preplant ) از سم ارادیکان به میزان ۵ لیتر در هکتار چند ساعت قبل از کاشت مصرف و با دیسک ، با خاک مخلوط نمائید . البته قابل ذکر است که وقتی که خاک به اندازه کافی مرطوب باشد ، اثرپذیری علف کش بیشتر است .

۲- (Preemergence )از سموم آترازین به مقدار یک کیلوگرم در هکتار و آلاکلر ( لاسو ) ۵- ۳ لیتر در هکتار بعد از کاشت تا قبل از سبز شدن ذرت بصورت محلول پاشی در سطح مزرعه میتوان استفاده نمود.
۳- ( Post emergence ) از سم توفوردی (D –۴-۲  ) به میزان ۱٫۵- ۱ لیتر در هکتار بعد از کاشت وپس از سبز شدن ذرت زمانیکه ارتفاع گیاه ۲۰- ۱۵ سانتیمتر باشد ، بصورت محلول پاشی در سطح مزرعه میتوان استفاده کرد .

تاریخ کاشت:
با توجه به صفر فیزیولژیک ذرت که ۱۲- ۱۰ درجه می باشد ، در استان گلستان در کشت بهاره از اواسط فروردین ماه تا اواسط اردیبهشت ودر کشت تابستانه از اول تا پانزدهم تیر ماه می توان به کشت این گیاه اقدام کرد .

ترجیحا برای جلوگیری از خسارت گرما در مرحله گرده افشانی از کاشت ذرت دانه ای SC704 در زمانیکه گرده افشانی در مرداد ماه صورت می گیرد اجتناب شود ( فاصله زمانی کاشت تا گرده افشانی حدودا ۶۰ روز است ).

قابل ذکر است که برای دسترسی به سبز یکنواخت حتما قبل از کاشت ، مزرعه را آب تخت نمایید .

ارقام ذرت :
ذرت از لحاظ رسیدن به سه دسته تقسیم می شود :
۱- ارقام دیر رس با طول دوره رشد ۱۳۵- ۱۲۰ روز.که شامل SC704 و SC700 میباشد .میزان مصرف بذر در آنها ۲۵- ۲۰ کیلوگرم در هکتار میباشد وعملکرد آنها ۱۴-÷۱۲ تن در هکتار است.
بهترین رقم برای تولید علوفه دراستان گلستان ذرت دانه ای SC704 می باشد .

۲- ارقام متوسط رس یا میان رس با طول دوره رشد ۱۲۰- ۱۱۵ روز که شامل SC604 و SC647 میباشد . میزان مصرف بذر در آنها ۳۵- ۳۹  کیلوگرم در هکتار میباشد وعملکرد آنها ۱۰-۸ تن در هکتار است .
۳- ارقام زودرس ، که خود شامل دو دسته هستند :

الف )ارقام خیلی زودرس SC208 که میزان مصرف بذر آن ۴۵- ۴۰ کیلوگرم درهکتاراست .
ب ) ارقام فوق العاده زودرسSC104 که میزان مصرف بذر درآن ۵۰- ۴۵ کیلوگرم در هکتار است .
رقم SC301 یک رقم زودرس است که میزان مصرف بذر درآن ۴۰- ۳۵ کیلوگرم در هکتار است . وعملکرد آن ۸- ۴ تن درهکتار است .

میزان بذر :
میزان بذر درهکتار برای ذرت دانه ای ۱۸- ۱۵ کیلوگرم ، ذرت سیلویی ۳۰- ۲۵ کیلوگرم وبرای علوفه ای ۷۰- ۵۰ کیلوگرم درهکتار می باشد .

فاصله ردیفها :
در ایران فاصله ردیف در زراعت ذرت ۷۵ سانتیمتر می باشد . چنانچه فاصله میان ردیف ها افزایش یابد ، معایبی به همراه خواهد داشت . مناسب ترین فاصله روی ردیف درذرت دانه ای برای ارقام زودرس ۱۶٫۵- ۱۵٫۵ سانتیمتر ( ۸٫۵-۷ بوته درمتر مربع ) ، برای ارقام میان رس ۱۹- ۱۶٫۵ سانتیمتر ( ۸-۷  بوته درمتر مربع ) و برای ارقام دیررس ۲۰-۱۹ سانتیمتر ( ۷-۶ بوته در متر مربع ) می باشد .

عمق کاشت :
عمق کاشت درزمین های با بافت متوسط که زود خشک می گردنند ، ۸-۶ سانتیمتر و درنواحی مرطوب با بافت سنگین ۶-۵ سانتیمتر می باشد .

آبیاری :
بعد از کاشت در صورت فراهم بودن رطوبت مناسب وحرارت حدود ۲۰-۱۵ درجه ، بذور بعداز حدود ۷- ۵ روز سبز می شوند . با توجه به وضعیت آب وهوایی در صورت کمبود رطوبت از ۱۵ روز بعد از سبز اقدام به اولین آبیاری نمایید.

قبل از آبیاری دوم ، حدودا در مرحله ۶- ۵ برگی که ارتفاع گیاه حدود۲۰-۱۵ سانتیمتر می باشد ، برای کنترل مکانیکی علف هرز و هوا دهی پای بوته از فاروئر جهت ایجاد فارو وسله شکن استفاده نمایید .
آبیاری بعدی تا مرحله شیری شدن با توجه به نیاز مزرعه حدودا هر ۱۵ روز یکبار ادامه خواهد داشت . تامین آب مورد نیاز درمرحله گرده افشانی از اهمیت زیادی برخوردار است .

آفات :
اگر کشت بهاره داشته باشیم احتیاج به کنترل شیمیایی آفات کم احساس می شود ولی در کشت های تابستانه برای کنترل ساقه خوارها ( سزامیا و پیرائوستا ) وهمچنین کرم قوزه پنبه ، دو بار به فاصله ۱۵ روز یکبار حدودا از اواخر تیر ماه با سم نواکرون به میزان ۱٫۵-۱ لیتر درهکتار به همراه یک کیلوگرم لاروین اقدام به سمپاشی نمائید .همچنین در صورت مشاهده اگروتیس بیست روز بعد از سبز شدن ذرت با سوین به میزان سه کیلوگرم درهکتار اقدام به سمپاشی می شود .

بیماری :
بیماری  شایع در استان سیاهک معمولی ذرت است . این بیماری به اندام گل ، میوه ، ساقه وبرگ ذرت حمله می کند .گیاه جوان ممکن است آلوده شود و روی ساقه وبرگ های آن گال تشکیل گردد. گالها درابتدا با غشاء سفید نقره ای وسبز رنگی پوشیده شده اند که در زیر آنها میسلیوم قارچ قراردارد.
برای مبارزه با آن بهترین راه استفاده از واریته های هیبرید و جمع آوری بقایای گیاه آلوده و گالها قبل از باز شدن است . تناوب زراعی نیز تا حدودی مفید است .

برداشت :
زمان برداشت ذرت دانه ای زمانی است که لایه قرمز متمایل به سیاه اطراف نوک دانه ها ظاهر شود. این لایه نشان دهنده رسیدن فیزیولوژیک در ذرت است.
زمان برداشت ذرت سیلوئی ابتدای مرحله خمیری دانه است ؛ که مزرعه بوسیله کمباین مخصوص ویا چاپر ، برداشت و محصول به سیلوها منتقل می گردد . البته ذرت علوفه ای قابلیت مصرف مستقیم را نیز دارد .

در صورت مدیریت صحیح ۷۰- ۶۰ تن علوفه تر درکاشت بهاره و ۵۰- ۴۰ تن در کاشت تابستانه و۱۲- ۱۰ تن دانه در کشت بهاره و۸- ۶ تن دانه در کشت تابستانه در هکتار می توان برداشت کرد .

روش های اصلاح ذرت :
به لحاظ اینکه ذرت یک گیاه دگرگشن است ، بنابراین روشهای اصلاحی دراین گیاه همانند سایر گیاهان دگر گشن است اما با پاره ای تفاوت های جزئی . بطور کلی روشهای اصلاحی درذرت دو دسته اند :
۱- روشهای اصلاحی که جهت تولید ومعرفی یک رقم اصلاحی استفاده می شوند .
۲- روشهایی که صرفا جهت افزایش فراوانی ژنهای مطلوب درذرت بکار می رود . که شامل سلکسیون تودهای ، سلکسیون توده ای شبکه ای ، روش بوته به ردیف ، گزینش دوره ای و تولید ارقام مصنوعی درذرت است.

روش بوته به ردیف :
این روش درذرت را بلال به ردیف می گویند. به این صورت که درسال اول جامعه را ارزیابی کرده ، بوته مطلوب راانتخاب می کنند . بذر مربوط به بوته برتر را به دو قسمت تقسیم می کنند. بطوریکه نیمی از آن را درسال دوم برروی ردیف های جداگانه می کارندو مابقی درسردخانه ذخیره می شود. درسال دوم ردیف ها موردارزیابی قرارمیگیرد وردیف یا ردیف های برتر انتخاب می شود. درسال سوم بذر مربوط به ردیف های برتر از سردخانه برداشته شده وبصورت یکجا کشت می شود. که با استفاده ازاین روش درصد روغن وپروتئین در روغن را تا حدی زیاد کردند . حسن این روش این است که بر خلاف گزینش توده ای ، آزمون نتاج وجود دارد. ولی عیب آن این است که مثل گزینش توده ای ، گرده افشانی انجام نمی شود . بنابراین تمام نتاج تلاقی های تصادفی را با هم انجام می دهند .

فهرست مطالب
مقدمه: ۵
ذرت دانه ای وعلوفه ای ۶
مقدمه: ۶
خصوصیات گیاهشناسی ذرت : ۸
تهیه زمین : ۹
کود مورد نیاز : ۹
کنترل علف های هرز : ۹
تاریخ کاشت: ۱۰
ارقام ذرت : ۱۰
میزان بذر : ۱۱
آبیاری : ۱۱
روش های اصلاح ذرت : ۱۳
روش بوته به ردیف : ۱۳
گزینش دوره ای : ۱۳
تولید ارقام مصنوعی درذرت : ۱۴
سورگم ۱۶
( ذرت خوشه ای ) ۱۶
مقدمه : ۱۶
خصوصیات گیاهشناسی : ۱۷
کنترل علف هرز : ۱۸
تاریخ کاشت : ۱۸
عمق کاشت : ۱۹
بیماری : ۲۰
روش های اصلاحی در سورگم : ۲۱
طرح اجرایی در ایستگاه تحقیقات گرگان : ۲۳
سویا ۲۴
خصوصیات گیاهشناسی : ۲۵
تهیه زمین : ۲۶
کنترل علف هرز : ۲۷
فاصله ردیف : ۳۰
بیماری : ۳۱
برداشت : ۳۲
روشهای اصلاحی در سویا : ۳۳
گندم ۳۶
خصوصیات گیاه شناسی گندم : ۳۸
تهیه زمین : ۳۹
کنترل علفهای هرز : ۴۲
ارقام گندم : ۴۳
میزان بذر : ۴۴
آبیاری : ۴۶
برداشت گندم : ۴۷
روش های اصلاحی در گندم : ۴۸
گندم هیبرید : ۴۹
بیماریهای غلات ۵۱
زنگ زرد گندم ۵۲
مقدمه : ۵۲
علائم بیماری : ۵۲
چرخه بیماری : ۵۳
مبارزه : ۵۳
زنگ قهوه ای گندم ۵۴
سیاهک پنهان گندم ۵۶
علائم بیماری : ۵۶
چرخه بیماری : ۵۷
سیاهک آشکار گندم وجو ۵۸
سیاهک سخت جو ۶۰
مقدمه : ۶۰
سپتوریوز خوشه گندم ۶۲
مقدمه : ۶۲
بیماری فوزاریوز سنبله گندم ۶۴
سفیدک سطحی گندم و جو ۶۶
طرح های اجرائی در ایستگاه تحقیقاتی گرگان : ۶۸
نخود ۶۹
مقدمه : ۷۰
خصوصیات گیاهشناسی : ۷۱
کودهای مورد نیاز : ۷۲
کنترل علف هرز : ۷۲
ارقام نخود : ۷۲
بیماری : ۷۴
روش های اصلاحی در نخود : ۷۶
اهداف اصلاحی در نخود : ۷۶
باقلا ۷۷
خصوصیات گیاهشناسی : ۷۸
کنترل علف های هرز : ۷۹
میزان بذر : ۸۰
آفات : ۸۰
روشهای اصلاحی در باقلا : ۸۲
گوجه ۸۳
مقدمه : ۸۳
خصوصیات گیاهشناسی : ۸۵
آفات : ۸۷