تحقیق نهضت آزادی ایران

تحقیق نهضت آزادی ایران

نهضت آزادی ایران
نهضت آزادی ایران، حزبی سیاسی و اسلامی با اصل بازگشت به اسلام حقیقی و دفاع از تمامیت ارضی است که در ایران به فعالیت‌های علنی سیاسی و مذهبی می‌پردازد و دبیر کل کنونی آن ابراهیم یزدی است. این تشکل بیش از چهل و پنج سال سابقه دارد و در دوران پیش از انقلاب ۵۷ با تاکید بر هویت ایرانی و اسلامی تأسیس شده و جایگاه تشکل برخی از اسلامگرایان مخالف محمدرضا پهلوی بوده‌است. از جمله موسسین این حزب مهدی بازرگان بود که گرایش‌های ملی و مذهبی داشت. بازرگان، بعدها نخست وزیر دولت موقت و نماینده دوره اول مجلس شورای اسلامی شد. نظام جمهوری اسلامی این حزب را به رسمیت نمی‌شناسد و فعالیت آن را غیرقانونی می‌داند.

تاریخچه
پیش از انقلاب
نهضت آزادی ایران در ۱۴ می‌۱۹۶۱ (۲۷ اردیبهشت ۱۳۴۰) توسط مهدی بازرگان و در مخالف با شاه تأسیس شد. این تشکل از ابتدا گرایش‌های ملی و مذهبی داشت و در برگیرندهٔ طیف‌های روشنفکر و ملی – مذهبی بود. بسیاری از بنیان‌گذاران این نهضت از فعالان سابق جبهه ملی ایران و حزب ایران بودند. به غیر از بازرگان از دیگر بنیان گذاران مشهور نهضت آزادی می‌توان به آیت‌الله محمود طالقانی و یدالله سحابی اشاره کرد.

این گروه فعالیت‌های خود را علیه شاه آغاز کرد و سرانجام در سال ۱۹۶۳ جمعی از فعالین آن و همچون مهدی بازرگان، محمود طالقانی و یدالله سحابی به زندان افتادند و هر کدام به ۴ تا ۱۰ سال زندان محکوم شدند.

نهضت آزادی در ماجرای ۱۵ خرداد در سال ۱۳۴۲ (۱۹۶۳) از جمله گروه های سیاسی بود که از آیت‌الله خمینی و جنبش او حمایت کردند.
بعد از این تاریخ و با توجه به سرکوب شدید ساواک در دههٔ ۷۰ میلادی فعالیت نهضت آزادی در داخل تقریباً متوقف شد، اما شاخه‌های خارجی آن در اروپا و آمریکا شروع به کار کردند. دکتر علی شریعتی و دکتر ابراهیم یزدی شخصیت‌هایی بودند که نهضت آزادی را در خارج از ایران تأسیس کردند و تا زمان انقلاب ۵۷ بین جنبش ضد شاه در خارج از کشور نقش ایفا کردند. آموزه‌های دکتر علی شریعتی، از اعضای نهضت آزادی، تأثیر مهمی بر برخی طیف‌های انقلابیون داشت.

پس از انقلاب
دورهٔ کوتاه پس از انقلاب اوج قدرت نهضت آزادی بود. آیت‌الله خمینی مسئولیت نخست‌وزیری دولت موقت را به مهدی بازرگان، دبیر کل وقت نهضت، سپرد و پست‌های مهم دیگری به سایر اعضای نهضت داده شد. برای مثال ابراهیم یزدی به وزارت امور خارجهٔ دولت موقت منصوب گردید. همچنین بازرگان و سه نفر دیگر از سران نهضت به عنوان نمایندگان تهران برای اولین مجلس جمهوری اسلامی انتخاب شدند.

دولت موقت تنها نه ماه به طول انجامید و با اشغال سفارت آمریکا (که بعداً به لانهٔ جاسوسی آمریکا معروف شد) در ۱۳ آبان ۱۳۵۸ توسط دانشجویان مسلمان پیرو خط امام، مهدی بازرگان به نشانهٔ اعتراض به این حرکت، از سمت خود استعفا داد و آیت‌الله خمینی هم بلافاصله متن استعفای وی را پذیرفت و آن را به اطلاع ملت ایران رساند. بعد از این ماجرا ابوالحسن بنی‌صدر، در انتخابات ریاست‌جمهوری به پیروزی رسید و به‌عنوان اولین رئیس‌جمهور ایران شناخته شد. در جنگ ایران و عراق این نهضت تماماً از جنگ دفاعی پشتیبانی می‌کرد و طرفدار مصطفی چمران بود. این نهضت در سال‌های ۱۹۸۸ و ۱۹۹۰ بر سر مسائلی در رابطه با جنگ ایران و عراق با مخالفت شدیدتر حکومت مواجه شد و اعضای بسیاری از آن به زندان افتادند. پس از فوت بازرگان در ژانویه ۱۹۹۵ شورای مرکزی نهضت آزادی تشکیل جلسه داد و ابراهیم یزدی را به عنوان جانشین او انتخاب کرد. یزدی همچنان دبیر کلی این گروه را به عهده دارد. در انتخابات هفتمین دوره ریاست جمهوری دو نامزد این حزب معین‌فر و ابراهیم یزدی رد صلاحیت شدند و نهضت آزادی این انتخابات را که به روی کار آمدن سیدمحمد خاتمی منجر شد تحریم کرد. اما پس از انتخاب شدن سیدمحمد خاتمی به ریاست جمهوری در ۲ خرداد ۱۳۷۶ و شروع جنبش اصلاح‌طلبی در ایران، نهضت آزادی همواره از طرفداران این جنبش بوده‌است. اما حتی در طول این سال‌ها، کاندیداهای این نهضت برای انتخابات ریاست‌جمهوری و مجلس هیچ وقت به تأیید شورای نگهبان نرسیدند. (البته این حزب در انتخابات شوراهای شهر و روستای دوم که تماماً زیر نظر اصلاح‌طلبان برگزار شد توانست لیستی از کاندیداهایش را اعلام کند ولی این انتخابات با بی‌اقبالی مردم مواجه شد و محافظه‌کاران در آن پیروز شدند). اعضای نهضت آزادی ایران در سال ۱۳۸۱ به صورت دسته جمعی بازداشت و از یک هفته تا یازده ماه به صورت موقت زندانی شدند. دادگاه انقلاب اعضای این حزب را به صورت انفرادی محاکمه و تا ده سال حبس محکوم کرد. در پی اعتراض وکلای این حزب به حکم دادگاه اولیه، هنوز هیچ حکم قطعی صادر نشده‌است. ابراهیم یزدی دیبر کل حزب برای انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۴ نامزد شد ولی صلاحیت وی از سوی شورای نگهبان مورد تایید قرار نگرفت و این حزب از مصطفی معین، کاندیدای طیف اصلاح طلبان حمایت کرد اما او موفق به کسب آرای لازم نشد. در ۱۸ می‌۲۰۰۶ نهضت آزادی مراسمی برگزار کرد و با حضور تعدادی از فعالان سیاسی چهل‌وپنجمین سالروز تشکیل خود را گرامی داشت. در این مراسم علاوه بر فعالان نهضت آزادی، شماری از فعالان ملی-مذهبی، اعضای جبهه مشارکت و جمعی از اعضای طیف‌های مختلف دفتر تحکیم وحدت نیز حضور داشتند. از جمله حاضران در این مراسم می‌توان به حبیب‌‏ الله پیمان، عبدالله نوری، محسن کدیور، اکبر گنجی، محمدرضا خاتمی و محمد بسته‌‏نگار اشاره کرد. همچنین این حزب، بعد از سوی دولت محافظه کار محمود احمدی نژاد با فشارهای زیادی روبرو بوده‌است. از جمله به جلوگیری از برگزاری مراسم نمازهای عید فطر و عید قربان سال ۱۳۸۶، جلوگیری از برگزاری مراسم چهل ششمین سالگرد تاسیس، جلوگیری از برگزاری دوازدهمین سالگرد درگذشت مهندس مهدی بازرگان، جلوگیری از برگزاری ششمین سالگرد درکذشت دکتر یدالله سحابی، دستور لغو اردوی آموزشی برای اعضای جوان حزب، جلوگیری از برگزاری کنگره سالانه می‌توان اشاره کرد.

نهضت آزادی ۲۵ اردیبهشت ۱۳۴۰، با اعضای هیأت مؤسس ۲۵ نفری، به رهبری مهندس مهدی بازرگان تأسیس شد؛ بنا به گفته بازرگان، «تشکیلات و پایه اساسی نهضت را با کسب نظر از آقای مصدق ریخته‌اند. آقایان سید محمود طالقانی، دکتر یدالله سحابی، مهندس منصور عطایی، عباس سمیعی، آقای زنجانی، و اینجانب جزء هیأتی هستیم که از طرف هیأت موسس مأمور مرامنامه و اصول کار نهضت شدیم.»[۱] ایشان همچنین دربارۀ شعار نهضت می‌گوید: « از درون جبهۀ ملی، نهضت آزادی بوجود آمد که هم وارث مقاومت ملی بود و هم فرازنده و بلندکنندۀ شعار شاه سلطنت کند نه حکومت.»[۲] [۳]

در این ایام مذهب منزلتی نو یافته بود. حوزۀ علمیه با درایت و آینده‌نگری آیت ا.. شیخ عبدالکریم حائری و آیت ا…بروجردی پایه محکمی بدست آورده بود و روحانیون به امور فرهنگی مخصوصاً در دانشگاهها روی آورده بودند.[۴]

افشای برخی چهره‌ها و سازش بعضی دیگر از عناصر مهم احزاب سیاسی، مردم را به آنها کم اعتقاد کرده بود؛ بخصوص خیانتهای حزب توده، موجب دوری مردم از گروههای چپ گردیده بود. افشای ثروت و مکنت مادی بسیاری از سران سیاسی مشهور و فقر و دوری از دنیا توسط روحانیت، در مردم اثر عمیقی گذاشت و افکار دینی را در میان مردم گسترش داد. به همین علت در مجامع ملی‌گرا نیز عناصر مذهبی موقعیت‌ بهتری یافتند و افرادی چون مهندس بازرگان و دکتر سحابی با راهنمایی‌های آیت ا…طالقانی،‌مجموعه‌هایی با گرایش‌های مذهبی مثل انجمن‌های اسلامی مهندسین و… تأسیس کردند.[۵]

پس از کودتای ۲۸ مرداد در جمع مبارزین ملی‌گرا شعله مختصر مقاومت ملی را همین عناصر و افرادی که اکثرا گرایشهای مذهبی داشتند، زنده نگه داشته بودند.

در مرامنامه نهضت آزادی آمده است:«به حکم ۱٫ مبادی عالیه دین مبین اسلام و قوانین اسلامی ایران، ۲٫اعلامیه جهانی حقوق بشر و ۳٫ منشور ملل متحد، نهضت آزادی ایران، برای تعقیب هدفهای مشروحه زیر فعالیت خود را آغاز می‌کند.

بازرگان در سخنرانی اولیه در مراسم تأسیس نهضت آزادی تصریح کرد: «اولاً مسلمانیم، دین را از سیاست جدا نمی‌دانیم. ثانیاً ایرانی هستیم ولی ایراندوستی  و ملی بودن ما ملازم با تبعیض نژادی نیست. ثالثاً تابع قانون اساسی مشروطه هستیم، رابعاً مصدقی هستیم، مصدق را از افتخارات ایران و شرق می‌دانیم».[۶]

تاکید بر موارد متناقضی چون اسلام و مذهبی بودن و ایرانی و ملی‌گرا بودن، تابع قانون اساسی مشروطه بودن و طبعاً مبارزه بر اساس قانون مشروطه انجام دادن که نمی‌توانست شیوه‌های انقلابی را مطرح کند و یا مبارزات بر اساس موازین اسلامی ارائه دهد و الگو قرار دادن فردی مانند مصدق موجب گردید که نهضت آزادی نتواند حزبی فراگیر شود و یا حداقل جای جبهه ملی یا نیروهای مبارز مسلمان را بگیرد و در سیاست خارجی با سلب اختیار از خود و تعیین اعلامیه حقوق بشر و منشور سازمان ملل به عنوان اصول سیاست خارجی خود، نتوانست سیاست صحیحی را ارائه دهد.

همراهی آیت ا.. طالقانی با این تشکل برای راه اندازی نهضتی مرکب از عناصر مسلمان و ملی بود. مواضع آیت ا… طالقانی برخاسته از مواضع نهضت نبود بلکه مواضع مستقل خود وی بود و بیاینه ایشان پس از تأسیس نهضت بیانگر این مطلب است. ایشان از هموطنان متدین می‌خواهد که مراقب باشند که دستهای ناپاک و دودل در آن رخنه ننمایند.[۷]

موضع عقیدتی:
مواضع عقیدتی نهضت آزادی برخاسته از متن فقه و نظرات فقهای حوزه‌های علمیه نیست بلکه از دیدگاههای مهندس مهدی بازرگان سرچشمه می‌گیرد. نگاه مهندس بازرگان به اسلام نگاهی غربی و ریشه در تفکر او و سایر صاحبنظران نهضت آزادی در فرهنگ و تفکر غرب دارد. وی در تبیین مبانی و اصول عقیدتی اسلام طوری سخن می‌گوید که بازتاب آن در غرب و در بین تحصیلکرده‌های غربی منفی نباشد، و این کار تا آنجاست که حتی اصول عقیدتی اسلام را به خاطر پسند غرب و غربی‌ها تفسیر و تأویل می‌کند. مهمترین اثر عقیدتی بازرگان کتاب «راه طی شده» او می‌باشد که در آن تلاش کرده بگوید غربی‌ها با علم و آگاهی راه انبیا را طی کرده‌اند. شهید مطهری در کتاب روش رئالیسم به طور مختصر به نقد این دیدگاه پرداخته است.[۸]

فهرست مطالب
نهضت آزادی ایران   ۱
تاریخچه   ۱
پیش از انقلاب   ۱
پس از انقلاب   ۲
موضع عقیدتی:   ۵
مواضع سیاسی و فرهنگی:   ۶
مواضع در برابر سلطنت:   ۶
موضع نهضت در مورد مبارزه و انقلاب اسلامی:   ۷
موضع در برابر جنگ تحمیلی:   ۷
موضع امام در برابر نهضت آزادی:   ۸
سرانجام:   ۸
وضعیت قانونی نهضت آزادی   ۱۱
خط سیاسی   ۱۱
ارکان نهضت آزادی ایران   ۱۱
اعضای نهضت آزادی ایران   ۱۲
منابع   ۱۴