مقاله اسطوره در نقش فرش ایران

دانلود مقاله اسطوره در نقش فرش ایران
مقدمه:
اسطوره ها را می توان به مثابه ارزشهای فرهنگی واعتقادی جامعه تلقی کردکه همه شمول وکلی نگر است. علومی نظیرجامعه شناسی،مردم شناسی، باستانشاسی می توانندازطریق باورهای اسطوره ای ملتها ،دانش مطالعاتی خودراافزون نمایند.

اسطوره ها را می توان به مثابه ارزشهای فرهنگی واعتقادی جامعه تلقی کردکه همه شمول وکلی نگر است. علومی نظیرجامعه شناسی،مردم شناسی، باستانشاسی می توانندازطریق باورهای اسطوره ای ملتها ،دانش مطالعاتی خودراافزون نمایند.

عمر اسطوره به درازای عمر بشر است.معنی آن درجوامع ابتدایی به عنوان امور مقدس وگاه غیرواقعی تا جوامع امروزی ،مانند خلق اسطوره های سیاسی،متغیراست.ازهمین روی است که کاربرد اسطوره در حیطه های مختلف زندگی انفرادی واجتماعی مردم و در عرصه های ادبیات،فلسفه،دین،مذهب،فرهنگ وهنرقابل جستجواست.اسطوره ها دولایه دارند:شکل ومعنا.معنا همان تاریخی است که به شکل تبدیل می شود.

اسطوره هادرلابلای مظاهرهنری ملل ،خودرانشان میدهند.تجلی اسطوره باوری درنقش ورنگ فرش ایرانی،یادگاری از همین عبارت است. حال ممکن است از خود بپرسیم که آیا می توانیم درتمامی فرشهای ایرانی ، ردپای عناصر و نقوش اسطوره ای رادرفرش جستجو نمائیم؟

درپاسخ به این سوال باید گفت که استفاده از نقوش اسطوره ای و تفکر مربوط به آن ، درتمامی فرشها رایج نیست و در بعضی ازآنهابصورت جدی ترومستمرترظاهر می شود. کاربرد مستمرآب،درخت وگیاه،خورشیدوحیوانات،گواهی براین ادعاست،چه این عناصر می توانند معانی اسطوره ای رانیز دربرگیرند.

بخصوص آنکه درتقسیم بندی فرشهای ایرانی ، به ایلیاتی _ روستایی و شهری ، فرشهای دسته اول به دلیل آزادی عمل تولید کننده، برای بررسی نقوش مرتبط با اسطوره ها ، جای بحث بیشتری دارد.مثلا فرشهای شیری ایلیاتی ازآن جمله اند. بافنده دراین طرح ، نقش شیری را که هرگزندیده است ، بر فرش تصویر می کند.شیر مورد اشاره دراینجا ، کارکردی اسطوره ای داردو تصوراینکه به عنوان نمادی از مردی ایلیاتی در زمانی که دور ازخانواده به سر می برد ، استفاده شود ، چندان دور ازمنطق نیست.

بنابراین قصداین است تابیان کنیم که اسطوره درنقوش فرشهای روستایی و عشایری ایرانی کاربرد بیشتری داشته است که آنهم امروزه ازاین دسته فرشها کمتر تولید می شودچراکه زندگی ایلیاتی-روستایی ، درحال حاضردستخوش تغییرات بسیاری درحوزهٔ‌اجتماعی شده است. به طورمثال بااجرائی نمودن طرح کشوری اسکان ثابت عشایر دربافتهای روستایی و شهری ، طریقهٔ‌زندگی این جوامع دچاردگرگونی شده و بدیهی است که تاثیرات آن برکلیهٔ‌وجوه زندگی این افراد از جمله بر تولیدات فرش دستباف آنان آشکار می شود.

ازطرفی نفوذ تجار فرش برای سفارش فرشهای منطبق با نقشه و یا خواست سرمایه گذاران این هنر صنعت براکثر جامعهٔ‌روستایی و عشایری درگیربافت فرش، باعث گردیده تا به مرورزمان تولیدآن ازبسترآزاد منعطف شده ازذهن خیال پرداز، بدیهه باف وسیال تولیدگر دور شده وبه قالبهای بافت سفارشی نزدیک گردد.به همین دلیل است که فرشهای قدیمی که شایداززیرپای عشایر بیرون آمده، ازقدرواعتباربیشتری برخوردار است.

درهمین قیاس، فرشهای شهری باف به طورکلی ازروی نقشهٔ‌ازپیش آماده شده تهیه می شوند.دراینجا کاربافنده، رنگرزوطراح ازهم جداست و هریک درقسمتی ازمجموعه فرآیند تولید فرش ، دخیل هستند.

درحالیکه تمامی پاره کارهای فوق ، درفرشهای روستایی-عشایری ، عموما کاریک نفر است که او را با نام بافنده می شناسیم.پس تنها میتوانیم آزادی اندیشهٔ بافت را در ذهنیت طراح شهری لحاظ نماییم که بطور عام، چون موضوعات طراحی فرش شهری باف در حال حاضر، موضوعات ثابتی نظیر طرح لچک ترنجی ، ماهی درهم و.. می باشد ، لذا اگرچنانچه موضوع طرح با اسطوره ای آمیخته باشد، به مرور زمان نقش ورنگ عوض شده و موضوع ثابت مانده است. این طرحها امروزه شناخته شده هستند و تعدادآنها ، درطبقه بندی فرشهای شهری ، محدود می باشد.

دقت درطراحی فرشهای ایرانی ، موید این نکته است که قصدطراح، تنها بوجودآوردن اثری زیبا که چشم ازدیدن آن لذت ببرد نیست ، بلکه درپس این زیباییهای ظاهری ، اندیشه ای نهفته است که گاهی مانند اسطوره ها ، برای فهمیدن معنای پنهانی این طرحها ، بایستی دقیق و جستجو گر باشیم.

این مسئله همان ویژگی هنرایرانی است که دوبعد دارد، بعدصورت وبعدمعنایامحتوا.صورت همان زیباییهای ظاهری طرح ورنگ است که دیده می شود ومعنا همان اندیشهٔ‌پنهان ذهن فعالی است که با نقش به تصویردرآمده است واین مطلب ، ابدا به این معنا نیست که تمامی فرشهای ایرانی ، علاوه بر صورت ، معنی باطنی دارندوطراح قطعا خواسته تاباطرح ، مفهومی خاص رابه ذهن انسان متبادر نماید.بخصوص بایداین نکته رادرنظرداشت که یکی ازمهمترین عوامل تاثیر گذاربروضعیت فرش ایران ، امروزه بازار و نوع سفارش سرمایه داران این هنر است.درعین حال که این بازار و بافت فرش طبق سلیقهٔ ‌بازار ، از آزادی عمل طراح میکاهد ولی بااین وجود هستند طراحانی که بازیرکی خاص ، نگرش، اندیشه و تفکر خودرابه زیبایی درطرح، لحاظ می کنند.

ازطرفی موسسات تحقیقاتی وپژوهشی درامورفرش دستباف ایران ،درقالب تشکلها و عناوین مختلف که علاوه بر اهتمام درمسایل مربوط به فرش ، باعلاقه ای وافر سعی دررفع مشکلات مربوطه آن دارند، جهت حفظ اصالتها و ویژگیهای فرهنگی هنرصنعت فرش، با بررسی پژوهشی موضوعات موردنیاز ، یافته های آنرا به جامعهٔ‌دست اندرکارفرش ، تزریق کرده وبه اجرادرمی آورند.چراکه بایستی یادآورشد که بعضی ازمسایل بنیانی مربوط به فرش به عنوان مبانی آن محسوب می شوندولی این مبانی برای تمامی مجموعهٔ‌تولید کنندهٔ‌فرش ، شناخته شده نیست.

بسیاری از بافندگان و طراحان هستند که مطالعات تاریخی سوابق نقوش رابررسی نکرده اند.بنابراین پاسخ ما در مواجهه با این سوال که منشاء‌نقشی که می بافند یاطرحی که میزنند چیست ، بی جواب می ماند.

مصداق این امر درمیان بافندگان ، اعم ازشهری و ایلیاتی بسیاراست .آنهاحتی نقشی را که در باورهای اسطوره ای ریشه دارد می بافند بدون آنکه درمورد آن اطلاعاتی داشته باشند . ولی همانگونه که گفته شد موسسات تحقیقاتی درپی آنند که چنین مطالعاتی رابصورت فراگیر و دنباله دار به انجام رسانده و به این طریق برگی برهویت فرش ایرانی رقم زنند.

وبدین گونه شایدمادرمواجهه با فرش ایرانی درپی گشودن معمای مفاهیم اسطوره ای، دقیق تر وموشکافانه تر به آن نگاه کنیم.