روش تحقیقی بررسی مزیت نسبی در تولید و صادرات فرش دستبافت ایران

دانلود مقاله روش تحقیقی بررسی مزیت نسبی در تولید و صادرات فرش دستبافت ایران

چکیده :
نقش و اهمیت موضوع مزیت نسبی در طراحی سیاست های تجاری کشورها و گزینش روندهای مناسب تولید و صادرات کالا ، امری انکارناپذیر است ؛ بطوریکه در حال حاضر بخش عمده ای از مباحثات و مذاکرات بین المللی در زمینه تجارت ، به ارائه راهکارهایی جهت رفع نواقص بازارها و هدایت بازارها به سمت وسوی بهره‌مندی از مزیت نسبی اختصاص یافته است . در این میان عوامل مختلفی در هر یک از مراحل تولید ، صادرات و تقاضای کالا ، مزیت نسبی یک کشور را متأثر می‌سازند و این امر موجب ایجاد تغییر در جایگاه کشورها به لحاظ برخورداری از مزیت نسبی در عرصه بین المللی شده است . این امر ما را بر آن می دارد که نسبت به بررسی مزیت نسبی کالاهای تولیدی – صادراتی در کشور اقدام نمائیم .

هنر-صنعت فرش دستباف از جمله صنایعی است که طی سالهای اخیر شاهد نوسانات شدید در روند تولید و صادرات آن بوده ایم . بر همین اساس تحقیق حاضر سعی دارد ضمن معرفی شاخص های مختلف تعیین مزیت نسبی ، به اندازه گیری مزیت نسبی کشور در زمینه تولید و صدور فرش دستباف و ارزیابی نقش عوامل مؤثر بر آن بپردازیم . به این منظور ، شاخص مزیت نسبی آشکار شده (RCA) جهت محاسبه مزیت نسبی کشور در صادرات فرش دستباف ، شاخص هزینه منابع داخلی (DRC) جهت محاسبه مزیت نسبی کشور در تولید فرش دستباف و کشش قیمتی تابع تقاضای جهانی فرش دستباف ایران به منظور محاسبه مزیت نسبی رقابتی کشور مطمح نظر قرار گرفته اند .

نتایج حاصل از محاسبه شاخص RCA حاکی از آن است که ایران طی سالهای مورد بررسی دارای مزیت نسبی در زمینه صادرات فرش دستباف بوده است (RCA>1) . البته تخمین تابع روند تغییرات شاخص RCA نشان دهنده نوسانات شدید وضعیت مزیت نسبی کشور در زمینه صادرات این کالا می باشد . تخمین کشش قیمتی تابع تقاضای جهانی فرش دستباف ایران ، نمایانگر چسبندگی شدید مقدار تقاضای فرش ایران با قیمت فروش آن در سطح بین المللی است (E>1) . محاسبات انجام شده در خصوص شاخص DRC نیز حکایت از آن دارد که کشور در زمینه تولید فرشهای اعلاباف ۶۰ رج تمام ابریشم در استانهای آذربایجان شرقی و قم و فرشهای معمولی باف ۵۰-۴۵ رج در استانهای اصفهان و خراسان دارای مزیت نسبی و در تولید فرشهای درشت باف ۳۰ رج در استان همدان از عدم مزیت نسبی برخوردار است .

به منظور تحلیل نتایج بدست آمده ، ضمن محاسبه نرخ ارز غایی ، قیمت غایی فروش، ارزش غایی مواد اولیه داخلی و نهاده های قابل تجارت به کار رفته در تولید هر مترمربع فرش دستباف ، اقدام به محاسبه و تحلیل کشش ارزی و قیمتی DRC و همچنین کشش DRC نسبت به تغییرات ارزش مواد اولیه داخلی و ارزش نهاده های قابل تجارت نموده ایم . مهمترین عوامل مؤثر در مزیت نسبی کشور در تولید و صادرات فرش دستباف نیز در قالب سؤالات پرسشنامه های تحقیق و در سطح میدان تحقیق (استانهای آذربایجان شرقی ، قم ، اصفهان ، خراسان و همدان) مورد پرسش قرار گرفته و نتایج بدست آمده با استفاده از نرم افزار spss مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و با بکارگیری روشهای تحلیل آماری (توصیفی و استنباطی) نسبت به ارزیابی نقش عوامل مذکور بر مزیت نسبی کشور اقدام شده است .

پیشگفتار :
دستیابی به هدف رشد و توسعه اقتصادی ، زمینه ساز تدوین و اجرای راهبردهای مختلف توسعه اقتصادی در کشورهای جهان شده است . . در این میان عملکـرد اقتصـادهای دنبال کننده استراتژی هـای برون نگر در تباین آشکاری با دیگر اقتصادهایی که استراتژی های درون نگر را دنبال کرده اند، قرار گرفته است. به گونه ای که عملکرد صادرات و درجه بازبودن اقتصاد ارتباطی منطقی با رشد در درآمد سـرانه داشته است. بدین ترتیب در تئوری های اقتصادی, جایگاه تجـارت بین الملل به عنوان تجـویزی جهت مهـیا کـردن مقــدمات دستیابی به توسعه اقتصادی ترسیم شده است. لیکن سؤالی اساسی که در این ارتباط باید به دنبال پاسخی برای آن بود آنست که چه چیزی ترکیب کالاها و خدماتی را که یک کشــور صــادر یا وارد خواهد کرد، تعیین می کند. پاســخ این سؤال را باید در شاخصه هایی جست که مزیت نسبی یک کشور را تعیین می کند . آنچنان که از چـارچوب تئوری های اقتصادی قابل استنباط است، تجارت بین الملل بر پایه تولید محصولاتی که کشـورها در آنها مزیت نسبی دارند، منافـع کشـورهای طـرف مبادله را تضـمین می کند. این نظریات از اقتصاددانانی چون آدام اسمیت و ریکاردو تا نظریه پردازان جدیدتر، همگی بر این اصل توافق نظر دارند که در یک شرایط مساعد تجاری، مبادله بین کشـورها براسـاس اصـل مزیت نسبی انگیزه هـای بیشتری را برای فعالیت در بخش های مختلف اقتصادی آنها فراهم آورده و موجب افزایش رفاه اقتصادی در کشورها می گردد.

مروری بر روند صادرات فرش دستباف ایران ، به‌خصوص طی دو دهه اخیر بیانگر نوسانات شدید در صادرات این کالا و به تبع آن نوسان در روند تولیدات فرش در کشور می‌باشد. اگرچه برخی از این مشکلات چه در داخل کشور و چه مشکلات مربوط به بازارهای خارجی منبعث از عواملی همچون تحریم‌های اقتصادی و تجاری، انقلاب، جنگ، خشکسالی و … می‌باشد لیکن عدم توجه به مزیت‌های نسبی در تولید و صادرات فرش دستباف و یا خلق مزیت‌های نسبی در تولید و صادرات این کالا و همچنین درخصوص بازارهای جهانی ، عدم توجه به موضوع مزیت‌های رقابتی و مؤلفه‌های ایجاد برتری در این بازارها با توجه به عملکرد رقبا و سیاست‌های مؤثر دراین‌خصوص، به این موضوع دامن زده است.

بر همین اساس تحقیق حاضر سعی دارد با شناسایی زمینه‌ها و مؤلفه‌های مؤثر بر مزیت نسبی در تولید و صادرات فرش دستباف در کشور ، سیاست های راهبردی مناسب در تولید و صادرات را مبتنی بر شاخص‌های مزیت نسبی و مزیت‌های رقابتی پیشنهاد نماید. این موضوع به خصوص با توجه به ‌آنکه اتخاذ استراتژی جهش صادراتی یکی از محورهای برنامه سوم توسعه درنظر گرفته شده است ، ازجایگاه ویژه ای برخوردار می باشد . بدیهی است که برای غنای هرچه بیشتر تحلیل‌های تحقیق از شاخص‌های آماری، روش‌های کمّی و مدل‌های اقتصادی به منظور سنجش اثر عوامل مؤثر بر مزیت‌های نسبی در تولید و صادرات فرش استفاده می‌گردد.

اهمیت تحقیق:
یکی از محورهای برنامه سوم توسعه، اتخاذ استراتژی جهش صادراتی و جهت بخشیدن تولیدات بسوی نیازهای صادراتی و تقاضای بازار جهانی است. توفیق در این زمینه مستلزم شناخت پتانسیل‌ها و توانمندی‌های کشور در امر تولید و صادرات می‌باشد و بدین منظور نیازمند بررسی و تعیین مزیت نسبی محصولات در تولید و صادرات می‌باشیم. فرش دستباف نیز به عنوان یکی از ارزآورترین کالاهای صادراتی همواره مطمح‌نظر سیاستگذاران است، مع‌‌الوصف صدور بی‌رویه فرش بدون توجه به پتانسیلهای تولید فرش در کشور و به گونه‌ای نامتناسب با تقاضای بازار جهانی موجب تنزل سهم ایران در بازارهای جهانی شده است. مقایسه سهم کشورهای عمده صادرکننده فرش دستباف در تجارت جهانی این کالا مؤید آن است که سهم ایران از ۴۱ درصد در سال ۱۹۷۶ به ۳۰ درصد در سال ۱۹۹۸ کاهش یافته است ، در حالیکه طی دوره مذکور سهم اکثر کشورهای رقیب افزایش داشته است . بطوری که سهم کشور هند در بازار جهانی فرش از ۹/۴ درصد به ۷/۲۲ درصد، سهم چین از ۹/۴ درصد به ۱۱ درصد ، سهم نپال از ۵ درصد به ۵/۱۱ درصد و سهم ترکیه از ۷/۳ درصد به ۷ درصد افزایش یافته است.

این در حالی است که صادرات فرش دستباف نه تنها از جنبه صادراتی و ارزآوری اهمیت غیرقابل انکاری دارد ، بلکه همچنین نقش با اهمیتی در ایجاد اشتغال دارد. به طور کلی می‌توان گفت که فرش دستباف جزء آن دسته از تولیدات است که تلفیق هنر و صنعت را توأم دارد و دارای مشخصه‌های خاصی است که عمدتاً عبارتند از:

۱- قسمت عمده مواد مصرفی و عوامل تولید فرش دستباف داخلی است.
۲- با حداقل سرمایه‌گذاری قابلیت تولید دارد.
۳- امکان توسعه و ترویج آن به سهولت فراهم می‌گردد.
۴- در مقایسه با سایر صنایع کوچک و متوسط از ارزش افزوده بالاتری برخوردار است.
۵- بسیاری از اقلام و مواد اولیه در تولید فرش از جمله پشم و ابریشم از تولیدات بخش کشاورزی و دامپروری بوده که به تنهایی امکان و یا قابلیت صادراتی برای آنها فراهم نیست ، در حالی که با متجلی شدن این عوامل تولید در یک محصول نهایی به نام فرش دستباف با ایجاد ارزش افزوده ، زمینه‌های خلق مزیت نسبی در صادرات فراهم می‌گردد.
۶- اکثر بافندگان فرش در مناطق روستایی از شاغلین بخش کشاورزی هستند که بافت فرش به عنوان شغل جانبی آنها محسوب می‌گردد . وجود شرایط مناسب برای تولید فرش ، امکان پایبندی آنها به روستا و در نتیجه کاهش مهاجرت و ایجاد حلقه‌های منطقی بین تولید فرش و تولیدات بخش کشاورزی را فراهم می‌سازد.

بنابراین دستیابی به اهداف برنامه و تدوین یک استراتژی بلندمدت برای تولید و صدور فرش تنها با شناخت توانمندیهای تولیدی و صادراتی کشور محقق می‌شود و این امر انجام پژوهش فراگیر و جامع به منظور بررسی مزیت نسبی در تولید و صادرات فرش دستباف کشور را ضروری می نماید.

فهرست مطالب
فصل اول: کلیات
۱-۱- مقدمه
۲-۱- اهمیت تحقیق
۳-۱- فرضیات تحقیق
۴-۱- اهداف تحقیق
۵-۱- روش شناسی تحقیق
۶-۱- سابقه تحقیق
۷-۱-فصل بندی و رئوس مطالعات تحقیق
فصل دوم: مبانی نظری اصل مزیت نسبی
۱-۲- راهبرد های توسعه اقتصادی و جایگاه تجارت بین الملل
۱-۱-۲- راهبردهای درونگرای توسعه اقتصادی
۲-۱-۲- راهبردهای برونگرای توسعه اقتصادی
۲-۲- تأثیر تجارت بین الملل بر رشد اقتصادی
۱-۲-۲- تفسیر سنتی نقش تجارت بین الملل
۲-۲-۲- تفسیر نوین نقش تجارت بین الملل
۳-۲- مبانی تئوریک تجارت بین الملل و مزیت نسبی
۱-۳-۲- دیدگاه مزیت مطلق آدام اسمیت
۲-۳-۲- دیدگاه مزیت نسبی دیوید ریکاردو
۳-۳-۲- مزیت نسبی و هزینه فرصت های از دست رفته
۴-۳-۲- دیدگاه مزیت نسبی هکشر – اوهلین (نظریه جدید تجارت بین الملل)
۴-۲- مزیت نسبی و سودآوری تجارت بین الملل

عنوان صفحه
۵-۲- شکاف فن آوری و پویایی در مزیت نسبی
۶-۲- مزیت نسبی بالفعل و بالقوه
۱-۶-۲- مزیت نسبی بالفعل اسمی
۲-۶-۲- مزیت نسبی بالفعل حقیقی
۳-۶-۲- مزیت نسبی بالقوه اسمی
۴-۶-۲- مزیت نسبی بالقوه حقیقی
فصل سوم: روش شناسی تعیین مزیت نسبی
۱-۳- شاخص های مزیت نسبی آشکارشده (RCA)
۱-۱-۳- شاخص های مبتنی بر آمار تولید و صادرات
۱-۱-۱-۳- معیار سهم صادرات
۲-۱-۱-۳- معیار سهم خالص صادرات
۳-۱-۱-۳- شاخص یونیدو
۲-۱-۳- شاخص های مبتنی بر آمار صادرات
۱-۲-۱-۳- شاخص بالاسا (BAL)
۲-۲-۱-۳- شاخص دانگز – ریدل (DR)
۳-۲-۱-۳- شاخص های خالص یونیدو
۳-۱-۳- شاخص های مبتنی بر آمار صادرات و ابزار آماری
۱-۳-۱-۳- نگرش درآمدی
۲-۳-۱-۳- نگرش رتبه ای
۳-۳-۱-۳- نگرش ثبات
۴-۳-۱-۳- نگرش درآمدی – ثبات
۲-۳- محدودیت های شاخص های RCA
۳-۳- شاخص های مبتنی بر روش های اقتصادسنجی
عنوان صفحه
۱-۳-۳- تخمین توابع عرضه و تقاضای محصول
۲-۳-۳- روش دیک
۴-۳- شاخص مبتنی بر روش برنامه ریزی
۵-۳- شاخص های طرف عرضه
۱-۵-۳- معیار هزینه منابع داخلی (DRC)
۱-۱-۵-۳- پیشینه کاربرد و فرمول محاسباتی DRC
۲-۱-۵-۳- تعریف قیمت های سایه ای و نقش آن در محاسبه DRC
۳-۱-۵-۳- تبدیل عوامل تولید خارجی به داخلی و وضعیت DRC
۲-۵-۳- معیار نرخ حمایت مؤثر (EPR)
۳-۵-۳- معیار تجزیه و تحلیل منافع اجتماعی (SBA) یا سودآوری خالص اجتماعی (NSP)
۴-۵-۳- معیار الگوی داده – ستانده، برنامه ریزی و هزینه منابع داخلی
۶-۳- شاخص‌های طرف تقاضا
۱-۶-۳- اهمیت شناخت بازارهای هدف صادراتی در ایجاد مزیت نسبی رقابتی
۱-۱-۶-۳- نقش مشخصه های تقاضا در بازارهای هدف بر ایجاد مزیت نسبی رقابتی
۲-۱-۶-۳- نقش تجزیه بازارهای هدف در ایجاد مزیت نسبی رقابتی
۳-۱-۶-۳- اهمیت روابط سیاسی در ایجاد مزیت نسبی رقابتی
۲-۶-۳- کاربرد شاخص های طرف تقاضا در تعیین مزیت نسبی رقابتی
۷-۳-بررسی مبانی نظری نمونه گیری و انجام فعالیت میدانی تحقیق
۱-۷-۳- روش نمونه گیری۷۶
۲-۷-۳- روش تعیین حجم نمونه تحقیق

عنوان صفحه
۳-۷-۳- روش تجزیه و تحلیل اطلاعات حاصله از فعالیت میدانی تحقیق
۴-۷-۳- روش های تحلیل آماری
۱-۴-۷-۳- آمار توصیفی
۲-۴-۷-۳- آمار استنباطی
۱-۲-۴-۷-۳- تحلیل آزمون ناپارامتریک چی دو
۲-۲-۴-۷-۳- تحلیل عامل (Factor Analysis)
فصل چهارم : تجزیه و تحلیل نتایج حاصله از اندازه گیری مزیت نسبی
۱-۴- بررسی مزیت نسبی در صادرات فرش دستباف ایران
۱-۱-۴- بررسی روند صادرات فرش دستباف ایران
۲-۱-۴- محاسبه مزیت نسبی در صادرات فرش دستباف ایران
۳-۱-۴- بررسی روند تغییرات شاخص RCA در صادرات فرش دستباف کشور
۴-۱-۴-بررسی نقش عوامل موثر بر مزیبت نسبی در صادرات فرش دستباف کشور
۵-۱-۴-بررسی مشخصه های آمارتوصیفی عوامل موثربرمزیبت نسبی درصادرات فرش

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات
۱-۵- خلاصه نتایج تحقی
۲-۵- ارائه سیاست های کاربردی
پرسشنامه
منابع