عوامل موثر بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران با دولت اسلامگرای ترکیه در قبال دولت جدید عراق

عوامل موثر بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران با دولت اسلامگرای ترکیه در قبال دولت جدید عراق

مقاله برای دریافت درجه کارشناسی ارشد

در رشته: مطالعات منطقه ای (گرایش خاورمیانه )

پیشگفتار:
تحولات نظام بین الملل با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سابق، کشور عراق را به دلیل موقعیت ممتاز ژئوپلتیکی، ژئواستراتژیکی و ژئواکونومیکی به مجموعه پیچیده ای تبدیل کرد که صرف نظر از قدرت های همسایه و منطقه ای از اولویت و تقدم بسیار بالایی در سیاست خارجی قدرت های فرامنطقه ای برخوردار شد. تهاجم این کشور به کویت نیز مزید برعلت گردید و با حضور فیزیکی کشورهای غربی در منطقه خلیج فارس به طور عملی در چالش عمیقی فرورفت. عراق به عنوان یکی از همسایگان جمهوری اسلامی ایران با توجه به اشتراکات تاریخی، مذهبی و فرهنگی و قومی با مردم ایران، از جایگاه ویژه ای در سیاست خارجی ایران برخوردار است به طوریکه نمی توان از آثار امنیتی حضور و دخالت بازیگران فرامنطقه ای بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران چشم پوشی نمود. تحولات عراق هم چنین بر مسایل امنیتی و اقتصادی ترکیه تأثیر بسزایی دارد. رساله حاضر تلاشی است برای درک و فهم واقع بینانه از مسایل عراق و شناخت اهداف و منافع و زمینه های تعارض و تعامل آن در ارتباط با منافع ملی دو قدرت منطقه ای ایران و ترکیه.

–

طرح مساله
حوادث ۱۱ سپتامبر  ۲۰۰۱  نقطه عطف در تغییر و گردش سیاستهای ایالات متحده در نظام بین الملل شد  که در انتخابات سال۴ ۲۰۰ و پیروزی جمهوریخواهان در انتخابات مجدد  ریاست جمهوری و انتخابات مجالس ایالات متحده آمریکا این رویکردخود را نشان داد. در نظم جدید ،مبارزه  با تروریسم و مبارزه با سلاحهای کشتار جمعی و مبارزه با بنیادگرایی اسلامی اساس کار قرار داده شد . در حقیقت حمله به عراق در چارچوب تغییر نظام بین الملل و ایجاد این رویکردها بود.

حضور نظامی آمریکا در یکی از مناطق استراتژیک جهان با هجوم به عراق  و طرح این کشور جهت تغییر سیاسی خاورمیانه و دمکراتیزه کردن منطقه اگر چه تهدید کننده امنیت ملی کشورهای منطقه از جمله ایران و ترکیه می باشد, لیکن با توجه به شرایط موجود هر دو کشور تلاش کرده اند که از فرصت ها و چالش های ایجاد شده در راستای منافع ملی خویش بهره برداری نمایند, اعتقاد بر این است که ایران و ترکیه به عنوان دو قدرت منطقه ای صاحب نفوذ در عراق و سامان یافتن عراق جدید به عنوان دو رقیب مطرح می باشند, هر چند رقابت دیرینه  این دو کشور تنها به عراق ختم نمی شود اما به نظر می رسد سوای رقابت ها و چالش های تاریخی بین دو کشور در دهه نود ،اکنون  رقابت آنها  وارد مرحله نوینی شده است که موجبات تغییر و تحولات سیاسی در منطقه را فراهم می آورد..

–

هدف پژوهش:
هدف مجموعه حاضر آن است که با تحلیل و بررسی رفتارها و متغیرهای مختلف ترکیه و ایران, میزان اشتیاق ترکیه و ایران را برای همکاری در قبال عراق و تلاشهایی که در این راستا انجام داده اند را مشخص کند و میزان تقابلات منافع دو کشور در این موضوع را بررسی نماید و با پاسخ به این پرسش که هدف ایران و ترکیه در عراق جدید چه می باشد و چه نقاط اشتراکی در عراق جدید دارند وآیا این دو یک نقش مکمل را دارا می باشند و یا این که دو کشور جمهوری اسلامی ایران و جمهوری ترکیه روبروی هم قرار گرفته اند و یک نقش فرسایشی دارند و آیا این دو کشور با تقابل منافع و روبروی هم قرار گرفتن منافع بهتری را جذب می کنند.

در این مجموعه محقق  سعی نموده است تا تصویری روشن از سیاست خارجی دو کشور و سیاست خارجی نفوذ دو کشور در مقابل عراق از آغاز ایجاد روابط  به دست بدهد و میزان دیدگاههای مشترک ایران و ترکیه راجع به عراق و مواضع جمهوری اسلامی ایران و جمهوری ترکیه در مورد اشغال عراق توسط ایالات متحده آمریکا و نیز سعی شده بررسی مولفه های منافع ملی دو کشور ( تفاهمات این دو ) از منظر سیاسی, اقتصادی, امنیتی و مولفه های تقابل دو کشور در عراق مورد پژوهش و بررسی قرار بگیرد.

نگارنده که علاقه خاصی به موضوع”” سیاست خارجی ج.ا. ایران و ترکیه در قبال دولت جدید بعد از صدام”” دارد به جهت مساله منافع ملی جمهوری اسلامی ایران و رابطه جمهوری اسلامی ایران با دو کشور ترکیه و عراق و بازخوردهای واقعه حمله آمریکا به عراق برای کشور ایران ، تا حد توان سعی نموده است که ریشه ها,دیدگاهها و منافع دو کشور را  پس از دوران صدام  بررسی نماید و به پردازش سوال اصلی که عبارت است از مناسبات سیاسی خارجی ایران وترکیه پس از اشغال عراق توسط ایالات متحده و در زمان دولت جدید چگونه می باشد؟ بپردازد.

–

فهرست مطالب
پیشگفتار ۱
بخش اول : مقدمه نظری ۲
کلیات پژوهش ۳
۱-طرح مساله ۳
۲-انگیزه انتخاب موضوع ۴
۳-اهمیت موضوع ۴
۴- سئوال اصلی ۴
۵- فرضیه اصلی ۴
۶- متغیرهای دخیل ۵
۷- هدف پژوهش ۵
۸- قلمرو پژوهش ۶
۹- روش پژوهش ۶
۱۰- ارکان و پایه های نظری تحقیق ۶
۱۱- سطوح تحلیل ۷
۱۲- پیشینه و محدودیت ها و منابع پژوهش ۷
۱۳- سازماندهی تحقیق ۸
چارچوب نظری پژوهش ۹
فصل اول: تعریف منازعه و همکاری ۱۰
۱- نظریه نوواقع گرایان ۱۲
۲- نوکارکردگرایی ۱۴
۳- نهادگرایی نئولیبرال ۱۵
فصل دوم: کاربرد نظریه بازیها در بررسی رقابت و همکاری در روابط
بین الملل ۱۹
۱- روابط بین الملل به مثابه یک بازی ۲۰
۲- انواع بازی ها در روابط بین الملل ۲۱
۳- بازی با حاصل جمع جبری صفر ۲۱
۴- بازی با حاصل جمع غیر صفر یا حاصل جمع متغیر ۲۲
تعریف مفاهیم ۲۴
جمهوری اسلامی ایران ۲۵
ایران ۲۵
ترکیه ۲۶
عراق ۲۷
دولت اسلامگرای ۲۷
سیاست خارجی ۲۸
بخش دوم : ۲۹
فصل اول: سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران ۳۰
– دوره اول ( ۸۰-۱۹۷۹ ) : ۳۱
– مکانیسم ارتباط سیاست خارجی دولت موقت ۳۱
۱- اقدام اثباتی ۳۲
۲- اقدامات سلبی دولت موقت ۳۴
– دوره دوم: رادیکالیسم با تاکید بر شیوه رابطه ملتها ( ۱۹۸۸-۱۹۸۰ ) ۳۵
مشخصات اصلی دوره دوم ۳۵
الف- فرا وطنی بودن نورمهای ارزشی ۳۵
ب- جنگ ایران و عراق به دنبال اشغال سفارت آمریکا ۳۷
۱- بعد اثباتی ۳۷
۲- بعد سلبی ۳۹
– دوره سوم: عادی سازی سیاست خارجی بر اساس ترتیبات منطقه ای و الزامات
منافع ملی ۴۳
مشخصات دوره سوم: ۴۴
۱- تامین امنیت ملی و تامین مصالح ملی ۴۴
۲- الزامات منطقه ای, توسعه همکاری با همسایگان محدوده خاورمیانه ۴۵
فصل دوم: سیاست خارجی ترکیه و اصول کلی آن ۵۰
– اهمیت استراتژیک ترکیه در منطقه ۵۲
– نقش تعیین کننده هر یک از عوامل جغرافیایی و منابع طبیعی و اهمیت استراتژیک این کشور در منطقه ۵۳
– سیاست خارجی ترکیه ۵۵
– روابط دو کشور بعد از انقلاب اسلامی ۵۹
– سیاست تشنج زدایی دولت ایران و اثرات آن بر روابط با ترکیه ۶۶
– مبانی و اصول سیاست خارجی ترکیه ۷۶
فصل سوم: بررسی موقعیت جغرافیایی و ژئوپلتیکی عراق و جایگاه و نقش بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای ۸۰
الف) موقعیت جغرافیایی عراق ۸۰
۱- ژئوپلتیک آب ۸۴
۲- ژئوپلتیک نفت ۸۵
۳- ژئوپلتیک کردها ۸۶
۱-۳- بررسی موقعیت کردها در عراق ۸۶
۲-۳- دستاوردهای قانون اساسی موقت عراق برای اکراد ۸۹
۱-۲-۳- قبولاندن نظام فدرال در عراق ۹۰
۲-۲-۳- حضور کردها در ساختار قدرت مرکزی عراق ۹۱
۳-۲-۳- به رسمیت شناختن زبان کردی عراق ۹۱
۴-۲-۳- قدرت تعدیل قوانین دولت مرکزی از طرف پارلمان کردستان ۹۱
۵-۲-۳- مشخص کردن وضعیت کرکوک و مناطق تخریب شده ۹۲
۶-۲-۳- قائل شدن حق وتو قانون اساسی دائر بر ایالات و مناطق فدرال ۹۲
۴- ژئوپلتیک کردها ۹۳
ب) مختصات عراق جدید ۹۵
۱- مقایسه عراق قدیم با عراق جدید ۹۵
۱-۱- تفاوت عراق قدیم و جدید از بعد داخلی ۹۵
۲-۱- تفاوت عراق قدیم و جدید از بعد منطقه ای ۹۶
۱-۲-۱- اختلاف با ترکیه ۹۶
۲-۲-۱- اختلاف با جمهوری اسلامی ایران ۹۶
۳-۲-۱- اختلاف با سوریه ۹۷
۴-۲-۱- اختلاف با کویت ۹۷
۳-۱- تفاوت عراق قدیم و عراق جدید از منظر بین المللی ۹۸
ج) بازیگران ذینفع و ذی نفوذ در عراق جدید ۹۹
۱- جمهوری اسلامی ایران ۹۹
۲- جمهوری ترکیه ۱۰۰
۱-۲- طرح اوزال ۱۰۱
۲-۲- سیاست ترک سازی ۱۰۱
۳-۲- ادغام فرهنگی و آموزشی ۱۰۲
۴-۲- جنبه سیاسی دادن به فعالیت ها ۱۰۲
۳- عربستان سعودی ۱۰۲
۴- سوریه ۱۰۳
۵- اسرائیل ۱۰۴
۶- ایالات متحده آمریکا ۱۰۴
۷- روسیه ۱۰۶
۸- اروپا ۱۰۷
فصل چهارم: سیاست خارجی نفوذ ایران و ترکیه در قبال دولت جدید عراق ۱۰۸
– زمینه های تاریخی ایران و ترکیه در عراق ۱۰۸
الف: پیشینه تاریخی نفوذ ایران در عراق ۱۰۸
ب: پیشینه تاریخی نفوذ ترکیه در عراق ۱۱۱
بخش سوم : دیدگاههای مشترک ایران و ترکیه راجع به عراق ۱۱۳
فصل اول: دیدگاههای جمهوری اسلامی ایران در قبال عراق ۱۱۴
الف) دیدگاه ایران نسبت به رژیم بعثی عراق از ظهور تا سقوط صدام ۱۱۴
ب) مواضع جمهوری اسلامی ایران در قبال عراق ۱۱۶
ج) مواضع جمهوری اسلامی ایران در مورد قانون اساسی موقت عراق ۱۱۹
فصل دوم: دیدگاه جمهوری ترکیه در قبال عراق ۱۲۰
الف) سیاست خارجی جمهوری ترکیه در قبال عراق در دوران جنگ سرد ۱۲۰
ب) تحول در سیاست منطقه ای ترکیه پس از جنگ سرد ۱۲۱
ج) موضع گیری ترکیه در بحران کویت و واکنش های داخلی نسبت به آن ۱۲۳
د) اهداف ترکیه از ایفای نقش رسمی در بحران کویت ۱۲۷
۱- کسب امتیاز سیاسی ۱۲۷
۲- ملاحظات اقتصادی ۱۲۷
۳- شرکت در ترتیبات منطقه ای ۱۲۸
۴- چشمداشت ارضی ترکیه نسبت به شمال عراق ۱۲۸
ه) مواضع ترکیه در مورد اشغال عراق توسط ایالات متحده آمریکا ۱۳۰
۱- حفظ تمامیت ارضی عراق ۱۳۰
۲- حمایت ترکمن ها ۱۳۰
۳- دریافت کمک های اقتصادی از آمریکا ۱۳۱
و) مخالفت پارلمان با شرکت ترکیه در جنگ بر علیه عراق ۱۳۲
ز) واکنش و مخالفت داخلی با اعزام نیروهای ترکیه به عراق ۱۳۴
ن) مواضع ترکیه در مورد قانون اساسی موقت عراق ۱۳۵
فصل سوم: بررسی مولفه های منافع ملی دو کشور ایران و ترکیه در
عراق (تفاهمات) ۱۳۶
الف) مولفه های تاریخی روابط جمهوری اسلامی ایران و ترکیه با توجه به
تحولات عراق ۱۳۷
ب) مولفه های سیاسی روابط جمهوری اسلامی ایران و ترکیه در عراق جدید (مناسبات و رقابت های سیاسی) ۱۴۱
ج) مولفه های اقتصادی روابط ایران و ترکیه در عراق جدید ۱۴۳
فصل چهارم: بررسی زمینه های سیاسی و امنیتی تفاهمات و تقابلات منافع ایران و ترکیه در عراق ۱۴۵
الف) مولفه های همکاری و تعامل در زمینه های اشتراک منافع ایران و ترکیه در عراق جدید ۱۴۵
۱- حفظ تمامیت ارضی عراق و جلوگیری از تشکیل دولتی کرد در شمال عراق ۱۴۵
۲- مخالفت هر دو کشور با فعالیت سازمان های معارض خود در عراق ۱۴۹
۳- مخالفت دو کشور با گسترش فعالیت های اسرائیل در شمال عراق ۱۵۰
ب) مولفه های تقابل منافع ایران و ترکیه در عراق ۱۵۱
۱- مخالفت ترکیه با ایفای نقش موثر شیعیان در دولت جدید عراق ۱۵۱
۲-چشمداشت ارضی ترکیه نسبت به شمال عراق به ویژه کرکوک ۱۵۲
۳-مخالفت ایران با تلاش های ترکیه برای افزایش غیر واقعی سهم ترکمن ها در ساختار فدرالیسم عراق ۱۵۳
۴-اختلاف ایران و ترکیه در مورد نوع حکومت عراق جدید ۱۵۴
فصل پنجم: بررسی زمینه های اقتصادی مناسبات ( تعامل و تقابل ) منافع ایران و ترکیه در عراق جدید ۱۵۵
الف) چشم اندازهای همکاری جمهوری اسلامی ایران با عراق ۱۵۶
۱- همکاری در زمینه استفاده بهینه از آب رودخانه های مرزی ۱۵۶
۲- همکاری در زمینه شبکه های ارتباط زمینی ۱۵۷
۳- همکاری در زمینه نفت و گاز ۱۵۸
ب) چشم اندازهای همکاری های بین ترکیه و عراق ۱۶۰
۱- همکاری در زمینه راه های ارتباطی ۱۶۰
۲-همکاری دوکشور در زمینه شبکه آبها ۱۶۰
۳-همکاری دو جانبه در زمینه نفت وگاز ۱۶۲
ج)زمینه های رقابت و همکاری اقتصادی ایران وترکیه در عراق جدید ۱۶۴
۱-زمینه های رقابت ۱۶۴
۱-۱-رقابت در بازار عراق ۱۶۴
۱-۲-اصلاحات اقتصادی در عراق در چارچوب خاورمیانه بزرگ ۱۶۴
۲-زمینه های همکاری ایران وترکیه در عراق جدید ۱۶۶
فصل ششم :سناریوهای مطرح شده برای استقرار نظام سیاسی پس از صدام در عراق وتاثیر آن بر ایران ۱۶۸
۱-فدرالیسم ۱۷۰
۲-دولت بسیط با جلوه اداری متمرکز و غیر متمرکز و تاثیرات آن بر ایران ۱۸۵
بخش چهارم: استنتاجات موضوعی ۱۹۰
فهرست منابع ۲۰۳