تحقیق امر به معروف و نهی از منکر

دانلود تحقیق امر به معروف و نهی از منکر

امر به معروف و نهی از منکراز دیدگاه آیت ا… مطهری:
شهید آیت الله مطهری ضمن مباحث  بسیار مهم وارزشمند پیرامون نهضت امام حسین(ع) با مساله امر به معروف ونهی منکر که یکی از اهداف مقدس قیام ابا عبدالله (ع) است می پردازند وشرایط ونقش این واجب الهی را در حادثه کربلا بازگو می‌کنند. از آنجا که قلم و فکر استاد بغایت رسا و اموزنده و بطور کامل مورد تایید حضرت امام می‌باشد ذکر این بحث را در آشنایی مناسب دیده و از کتاب حماسه حسینی جلد دوم نشر صدرا برگزیدیم.

یکی از سه عامل موثر و مستقل در نهضت حسینی امر به معروف و نهی از منکر می‌ ‌باشد اگر عامل امر به معروف و نهی از منکر را در نظر بگیریم، ارزش آن ده‌ها برابر بالاتر می رود و مهمتر می‌شود به جهت اینکه در عامل دعوت لااقل احتمال موفقیتی در حدود صدی پنجاه و یا کمتر هست ولی در عامل امتناع از بیعت چنین احتمالی هم وجود ندارد یک موفقیت صددرصد خطرناک است. عامل امربه معروف و نهی از منکر هم این تفاوت عظیم را با عامل بیعت دارد. اگر عامل سوم را که امربه معروف و نهی از منکر است در نظر بگیریم، نه دعوت، امام را در برابر آنها قرار می‌دهد و نه تقاضای بیعت بلکه این خود امام است که در برابر آنها قرار می‌گیرد. در واقع فساد اوضاع، شیئع بدی‌ها و منکرات و به تعبیر خود امام حلال شدن حرامها و حرام شدن حلال‌ها و بالاخره مشاهده وضع نابسامان و فاسد اجتماع امام را در برابر آنها قرار می دهد و وادار به قیام می‌کند روی همین جهت ارزش قیام امام بر حسب این عامل خیلی بالا می‌رود و این درس شکل دیگری به خود می‌گیرد. حساب دیگری باز می‌کند و عمده سبب و علتی که به این نهضت ان شایستگی را داده است که برای همیشه در پیشانی تاریخ بدرخشد، برای همیشه زنده بماند، یک درس جاویدان و یک نهضت بی‌نظیر در دنیا باشد، همین جهت است، البته به اضافه یک خصوصیاتی که عرض خواهم کرد. این عامل ارزش نهضت را بسیار بالا می‌برد و به همین دلیل باید امربه معروف و نهی از منکر را از نظر اسلام بشناسیم، که این چه اصلی است؟ این چیست که آنچنان اصالت و قدرت دارد و آنچنان از نظر اسلام اهمیت دارد که مردی مانند حسین بن علی (ع) را وادار می‌کند که در آن راه جان خودش را از دست بدهد، خون خود را بریزد. خون یاران خود را بریزد و تن به فاجعه‌ای بدهد که واقعا در دنیا کم نظیر است آن وقت ما بعد از هزار و دویست سال در مقابل امام بایستیم و اینطور گواهی بدهیم:

(( اشهد انک قداقمت الصلواه و اتیت الزکاه و امرت بالمعروف و نهیت عن المنکر و جاهدت فی الله حق جهاده حتی اتیک الیقین )) (زیارت وارث ).

ما گواهی می‌دهیم که تو نماز را بپاداشتی، تو زکات و انفاق را به همه مراتبش ادا کردی، تو آمر به معروف و ناهی از منکر هستی، تو امر به معروف و نهی از منکر کردی در راه خدا کوشیدی، آن حد اعلای کوشش، آن کوششی که سزاوار است یک بشر در راه حق از خود بروز دهد. در اینجا شهادت معنایش اعتراف است من گواهی می دهم، من معترفم یا اباعبدالله که نهضت تو، نهضت امر به معروف و نهی از منکر بود.

امیر المومنین (ع) فرمود: خدا لعنت کند آن مردمی که امر به معروف می‌کنند و خودشان بر خلاف آن معروف عمل می‌کنند و آن مردمی را که نهی از منکر می کنند و خودشان همان منکراتی را که نهی می‌کنند مرتکب می شوند.[۱] خدا چنین مردمی را لعنت کند.

عرفا مدعی هستند که سالکان چهار سیر مختلف دارند.
۱-   سیر من الخلق الی الحق ، یعنی سیر از خلق و طبیعت به سوی خداوند.
۲-   سیر بالحق فی الحق، سیر در خداوند یعنی کشف معارف الهی
۳-   سیر من الحق الی الخلق. سیر از خداوند به سوی خلق یعنی آمدن برای ارشاد مردم.
۴-  سیر بالحق فی الحق. در واقع می‌خواهند بگویند آن کسی شایستگی دارد که دستگیر دیگران باشد، هادی و راهنمای دیگران باشد. آمر به معروف و ناهی از منکر باشد، که خودش رفته است به آن منزل و بعد ماموریت یافته که مردم را به آنجائیکه خودش قرار گرفته، ببرد.

نهضت حسینی ارزش اصلی خودش را از امر به معروف و نهی از منکر گرفته است. پس باید این اصل را شناخت که این اصل مگر چه اندازه، اهمیت دارد که حسین بن علی خودش را در راه آن شهید می‌کند.

امر به معروف و نهی از منکر یگانه اصلی است که ضامن بقاء اسلام است. به اصطلاح علت مبقیه است. اصلاً اگر این اصل نباشد، اسلامی نیست. رسیدگی کردن دائم به وضع مسلمین است.

حسین بن علی (ع) در راه امر به معروف و نهی از منکر یعنی در راه اساسی ترین اصلی که ضامن بقاء اجتماع است، کشته شد. در راه آن اصلی که اگر نباشد دنبالش متلاشی شدن است. دنبالش تفرقه است، دنبالش تفکک و از میان رفتن و گندیدن پیکر اجتماعی است.قرآن کریم بعضی از جوامع را در گذشته نام می‌برد که به موجب اینکه در آنها نیروی اصلاح نبود، نیروی امر به معروف و نهی از منکر نبود. حسن امر به معروف و نهی از منکر را به امور معینی، مثل عبادات، معاملات، محیط خانوادگی، اخلاقیات و… محدود کند کلمه عام آورده است معروف یعنی هر کار نیروتیکی نقطه مقابلش. هر کار زشتی امر به معروف و نهی از منکر در مرحله دل و ضمیر هست، در مرحله زبان هست در مرحله دست و عمل هم هست. تو باید با تمام وجودت آمر به معروف و ناهی از منکر باش و از علی بن ابیطالب ۲۶۰ سوال کردند اینکه قرآن در مورد بعضی از زنده‌های روی زمین می گوید اینها مرده اند یعنی چه؟

فرمود: مردم چند طبقه‌اند، بعضی وقتی که منکرات می‌بینند در ناحیه دل متاثر می‌شوند تا مغز استخوانشان می سوزد، زبانش به سخن در می‌آید، انتقاد می‌کنند، ارشاد می‌کنند. به این مرحله قانع شده وارد مرحله عمل می‌شوند فرموده این یک زنده به تمام معنی زنده است.

بعضی دیگر وقتی منکرات را می‌بینند دلشان آتش می‌گیرد به زبان می‌گویند، نصیحت می‌کنند ولی پای عمل که در میان می‌آید دیگر مرد عمل نیستنند. فرمود: این هم دو خصلت از حیات را دارا است، ولی یک خصلت از حیات را ندارد. صفت سوم سوم، دلش آتش می‌گیرد اما فقط جوش می‌زند فقط ناراحت می‌شود.

این وظیفه بزرگ (امر به معروف و نهی از منکر ) دو رکن، دو شرط اساسی دارد: یکی از آنها رشد، آگاهی و بصیرت است. امر به معروف و نهی از منکر در اطراف لباس، دگمه و بند کفش مردم نیست، در حول و حوش موی سر و دوخت لباس مردم بوده است منکر و معروف را باید شناخت ما گاهی معروف‌ها را بجای منکر می‌گیریم و منکرها را بجای کعروف. دانایی. روشنایی. جامعه شناسی می‌خواهد تا انسان بفهمد که چگونه امر به معروف و نهی از منکر کند، یعنی راه معروف را تشخیص بدهد، ریشه منکر را بشناسد و لهذا ائمه دین فرموده اند:

جاهل بهتر است امر به معروف و نهی از منکر نکند. چون جاهل هنگامی که امر به معروف و نهی از منکر می‌کند می‌خواهد بهتر کند، بدتر می‌کند و چقدر در این زمینه مثالها زیاد است.

شاید ما بگوئیم جاهلیم پس از امر به معروف و نهی از منکر از ما ساقط شد جواب شما را قرآن داده‌است.

((لیهلک من هلک عن بیته و یجبی من حی عن بیته (انفال ۴۲)

(( لئلا یکون للناس علی الله حجه بعد الرسل (نساء. ۱۶۵)

از یکی از معصومین می‌پرسند بعضی از مردم جاهلند. در روز قیامت با اینها چگونه رفتار می‌شود؟ می‌فرماید: در آن روز عالمی را می‌آورند که عمل نکرده است. می گویند چرا عمل نکردن، جواب ندارد. باید به سرنوشت ننگین خود دچار شود. شخصی را می آورند و می‌گویند تو چرا عمل نکردی، می‌گوید نمی‌ دانستم. نمی‌فهمیدم: هلا تعلمت (آیا نمی‌توانستی یاد بگیری )[۲]نمی دانم؟ خدا عقل را برای چه آفریده است؟ برای اینکه بفهمی و موشکافی کنی درک کنی باید آینده را بفهمی.

امیر المومین (ع) فرمود: و لا نتخوف قارعه حتی تحل بنا[۳]

مردم ما نادان شده‌اند، بلائی را که به آنها رو می‌آورد، تا رو نیاورد. تشخیص نمی‌دهند. نه تنها باید باوضاع زمان خودش آگاه باشد بلکه باید آنچنان جامعه شناسی باشند که آینده را نیز تشخیص بدهند.

ولقد اتینا ابراهیم رشدهُ
یکی از چیزهائی که به نهضت حسینی ارزش می‌دهد روشن بینی است.[۴]

روشن بینس یعنی چه؟ یعنی حسین (ع) در آنروز چیزهائی را در خشت خام دید که دیگران در آینه هم نمی‌دیدند.

 

مراحل امر به معروف و نهی از منکر:

۱-   مرحله هجر و اعراض:

علمای اسلامی برای امر به معروف و نهی از منکر مراتب و درجات و همچنین اقسامی قائل شده‌اند. تنفر و اترجار داشته باشد یعنی باید ریشه‌ای در روح و قلب وجودش داشته باشد. و در مرحله بعد گفته اند اولین درجه و مرتبه نهی از منکر هجر و اعراض است یعنی وقتی شما فردی که مرتکب منکراتی می‌شود از او اعراض می کنید وی را مورد هجر قرار می‌دهید. البته انسان باید در باب امر به معروف و نهی از منکر منطقی باشد مثلا ممکن است مورد باشد که اگر با او قطع رابطه کنید و نسبت به او سردی نشان دهید از این کار شما استقبال می‌کند و آزادانه دنبال منکرات می‌رود. یعنی عملا او را تشویق به منکرات کرده‌اید.

۲-  مرحله زبان:

درجه دومی که علما و دانشمندان برای نهی از منکر ذکر کرده‌اند، مرحله زبان است. مرحله پند و نصیحت است. چه بسا هست آن بیماری که دچار منکری هست و عمل زشتی را مرتکب می‌شود به خاطر جهالتی و نادانی او است احتیاج به هادی و مربی دارد که معایب و مفاسد او را تشریح کند تا آگاه شود و باز گردد این مرحله یک درجه از نهی از منکر است.

۳- مرحله عمل:

مرحله سوم مرحله عمل است گاهی طرف در درجه‌ای و در حالی است که نه اعراض و هجران تاثیری بر او می‌گذارد و نه می‌توانیم با منطق و بیان و تشریح مطلب او را از منکر بازداریم بلکه باید وارد عمل شویم. وارد عمل شدن مختلف است. معنای وارد عمل شدن تنها زورگفتنی نیست کتک زدن و مجروح کردن نیست البته بعضی موارد هم جای تنبیه عملی است اسلام دینی است که دار مذار حد وتعزیر است. یعنی دینی است که معتقد است مراحل و مراتبی می رسد که مجرم را جز تنبیه عملی چیز دیگری تنبیه نمی‌کند. و او را از کار زشت باز نمی‌دارد. اما انسان نباید اشتباه کند و خیال کند که همه موارد سختگیری و خشونت است.

علی (ع) درباره یپغمبر اکرم اینطور نقل می‌کند:

او طبیب بود. که بیمارها و بیماریها را معالجه می‌کرد.[۵]

بعد با اعمال اطبا تشبیه می‌کند که اطبا، هم مرهم می‌نهند و هم جراحی می‌کنند و احیاناً داغ می‌کنند. مقصود این است که پیغمبر دو گونه عمل می‌کرد. یک نوع عمل پیغمبر مهربانی و لطف بود. ابتدا از این راه، با منکرات و مفاسد مبارزه می کرد اما اگر به مرحله‌ای می رسید که دیگر لطف و مهربانی سود نمی بخشید آنها را به حال خود نمی‌گذاشت. اینجا بود که وارد عمل جراحی و داغ کردن می‌شود.

سعدی ما هم این را می‌گوید:

درشتی و نرمی بهم دربه است               چو رگزن که جراح و مرهم نه است

امربه معروف هم عینا همین تقسیمات را دارد با این تفاوت که امر به معروف یا لفظی است یا عملی امر به معروف لفظی این است که انسان با بیان، حقایق را برای مردم بگوید، خوبیها را برای مردم تشریح کند. امر به معروف عملی این است که نباید تنها به گفتن قناعت کند، بلکه باید عمل کرد. هر یک از امر به معروف عملی و لفظی به دو طریق است:

مستقیم و غیر مستقیم:

گاهی برای امر به معروف مستقیم وارد می‌شویم حرف و عمل تو را انجام می‌دهیم.

ولی یک وقت هم بطور غیر مستقیم به او تفهیم می‌کنید، که این موثرتر و مفیدتر است. اگر بخواهید به شکل غیر مستقیم امر به معروف بکنید یکی از راههای آن این است که خودتان صالح و با تقوا باشید مردم از انبیاء و اولیاء زیاد پیروی می‌کنند ولی از حکما و فلاسفه آنقدرها پیروی نمی‌کنند. چرا؟ برای اینکه فلاسفه فقط می‌گویند، فقط مکتب دارند و تئوری ارائه می‌دهند. ولی انبیاء و اولیاء تنها تئوری و فرضیه ندارند بلکه عمل هم دارند یعنی آنچه می‌گویند اول عمل می‌کنند وقتی انسان بعد از آنکه ودش عمل کرد، گفت، آن گفته‌اش اثرش چندین برابر است. علی بن ابیطالب می‌فرماید: هرگز شما ندیدیدکه امر کنم شما را به چیزی مگر اینکه قبلا خودم عمل کرده‌ام.[۶]انسان وقتی عمل می کند خود به خود جامعه را تحت تاثیر قرار می دهد. فیلسوف معروف معاصر ژاپن پل سارتر می گوید من کاری می‌کنم ضمنا جامعه خود را به آن کار ملتزم کرده‌ام.

 

فهرست
فصل اول: نگاهی به امر به معروف و نهی از منکر
امر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه مطهری   ۳
مراحل امر به معروف و نهی از منکر   ۷
تاثیر امر به معروف و نهی از منکر اهل بیت   ۱۰
بعضی از احکام  امر به معروف و نهی از منکر    ۱۱
فصل دوم:
روایات در باب امر به معروف و نهی از منکر   ۱۴
فصل سوم:
آیات قرآن در باب امر به معروف و نهی از منکر   ۱۹
دعوت به حق و مبارزه با فساد   ۱۹
آیا امر به معروف یک وظیفه عقلی است یا تعبدی   ۱۹
آیا امر به معروف و نهی از منکر موجب سلب آزادی است   ۲۰
آیا امر به معروف و نهی از منکر ایجاد هرج و مرج نمی‌کند   ۲۰
امر به معروف از خشونت جداست   ۲۱
فصل چهارم:
نتیجه گیری   ۲۶
منابع و ماخذ  ۲۸